مسئولیت های انسان در قرآن

مسئولیت های انسان در قرآن

به گزارش "پایگاه اطلاع رسانی سازمان بسیج پیشکسوتان جهاد و شهادت"  حجت الاسلام دری مقاله ای تحت عنوان " مسئولیت های انسان در قرآن " برای این پایگاه ارسال کرده که متن آن به شرح ذیل است

تکلیف و مسئولیت انسان

از منظر اسلام انسان هم مکلف است و هم مسئول

مکلف است، چون از جانب خداوند تکالیفی و وظایفی بر عهده اش گذاشته شده است

مسئول است، به این معنا که در برابر آن تکالیف بازخواست می شود.

تعریف تکلیف:

به معنای الزام کردن خداوند بندگان را به انجام دادن یا ترک عملی.

قرآن کریم، انسان را مستقل، آزاد، امانتدار خدا و دارای مسئولیت می داند و می فرماید: إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا«احزاب 72»

گسترده مسئولیت انسان در قرآن:

1-    وَقِفُوهُمْ ۖإِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ«صافات 24»

2-    فَوَرَبِّكَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ* عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ«حجر92-93»

3-    وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا«اسراء 36»

4-    فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ«اعراف 6»

5-    الا کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته «پیامبر(ص) مجموعه دوام ج1 ص6»

6-     اتقرالله فی عباده و بلاده فانکم مسئولون حتی عن البتاع و البهائم «نهج البلاغه امام علی(ع) خطبه 167»

مسئولیت های انسان

1-    مسئولیت انسان در برابر خود

الف) خود شناسی: اینکه بداند از کجا آمده به بهره چه آمده به کجا خواهد رفت؟

امام علی(ع): من لم تعرف نفسه بعد سبیل النجاه و ضبط فی الضلال و الجهالات «غررالحکم ج5 ص626»

ب) خودسازی:

قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا* وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا«شمس 9-10»

 

امام سجاد(ع): حق نفس تو این است که او را در اطاعت خدا درآوری و به زبانت حقش را بپردازی و حق گوش چشم دست و پا شکم و عورت را نیز ادا کنی و در این باره از خداوند استمداد جویی «تحف العقول ص184»

 

3-    مراقبت و حسابرسی از خود:

امام علی(ع): ینبغی ان یکون الرجل مهیمنا علی نفسه مراقبا قلبه حافظا لسانه «شرح غررالحکم ج6 ص445»

4-    حفظ کرامت نفس:

امام صادق(ع): ان الله تبارک و تعالی فرض الی المومنین کل شی الا اذلال نفسه «کافی ج5 ص63»

5-    حفظ نفس:

6-     وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا «نساء 29»

7-    سرمایه های الهی:

امام علی(ع): برای جان شما یهایی جز بهشت نیست بنابراین آن را جز در برابر بهشت نفروشید. «شرح غررالحکم ج5 ص148»

 

2-    مسئولیت انسان در برابر خداوند

امام علی(ع): معرفته الله سبحان اعلی المعارف «شرح غررالحکم ج6 ص148»

1-    ایمان به خدا و رسول او(ص):

 «نساء 126»

2-    پذیرش ولایت خدا:

أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ «شوری 9»

3-    پرستش الهی:

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ«بقره 21»

4-    اطاعت پروردگار و رسولش(ص)

«نساء»

امام علی(ع) خطاب به حارث همدانی: اطع الله فی جمیع امورک فان طاعه الله فاضله علی ما سواها «نامه69 نهج البلاغه»

5-    تنزیه خداوند:

سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى«اعلی1»

 

 

6-     دعا و نیایش:

وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ«غافر60»

7-    یاد خدا بودن:

وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ

«اعراف 205»

8-    توکل بر خدا:

وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ «آل عمران160»

9-    شکر الهی:

وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ «نحل114»

10- محبت و عشق ورزی:

وَالَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ«بقره 165»  

11- استعانت از خدا:

إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ«حمد5»

أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ«زمر36»

 

3-    مسئولیت انسان در برابر دین:

1-    آموزش و فراگیری:

پیامبر(ص): اف لکل مسلم لایجعل فی کل جمعه یوما یتفقه فیه امردینه و یسأل عن دینه.«بحارالانوار ج1ص179»

2-    پذیرش مجموعه دین:

 إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَيُرِيدُونَ أَنْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ اللَّهِ وَرُسُلِهِ وَيَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَكْفُرُ بِبَعْضٍ وَيُرِيدُونَ أَنْ يَتَّخِذُوا بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا* أُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ حَقًّا«نساء 150-151»

3-    التزام عملی به دین:

امام صادق(ع): الایمان عمل کله «اصول کافی ج2 ص28»

تکالیف الهی بر پنج قسم است: واجب ، مستحب ، مکروه ، مباح

4-    پاسداری از دین:

امام علی(ع): حصینوا الذین بالدنیا ولاتحصنوا الدنیا با الدین (وسائل الشیعه ج11 ص452)

5-    استقامت در راه دین:

فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا «هود 112»

4-    مسئولیت انسان در برابر انبیاء و امامان(علیه السلام)

1-     شناخت پیامبر و امامان(ع)

امام صادق(ع): لایکون العبد مومنا حتی یعرف الله و رسوله والائمه کلهم و امام زمانه و یرید الیه و یسلم له «اصول کافی ج1 ص28»

2-    ایمان و اعتقاد به خدا و رسول(ص)

آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ «بقره 285»

3-    تسلیم و اطاعت:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ «نساء 59»

4-    اسوه پذیری:

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ«احزاب 21»

رسول خدا(ص) فرمود: ان شیعتنا من شیعتنا و تبعنا فی اعمالنا (بحارالانوار ج68 ص155)

5-    محبت و دوستی:

قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى«شوری 23»

 

5- مسئولیت انسان در برابر خانواده و خویشان:

1-5- مسئولیت متقابل زن و شوهر

پیامبر اکرم(ص): الرجل راع علی اهل بیته و هو مسئول عنهم نالمراه راعیه علی اهل بیت بعلها و ولده و هی مسئوله عنهم «میزان الحکمه ج4 ص327»

الف) مسئولیت شوهر در برابر همسرش

الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ«نساء 34»

امام خمینی(ره) فرمود: مرد مجاز نیست همسرش را به گونه ای رها کند که معلوم نباشد آیا شوهر دارد یا ندارد. زن را در این حالت معلّقه می گویند. (تحریر الوسیله) ج2 ص303

ب) مسئولیت زن در برابر شوهر:

امام صادق(ع): ملعون است، ملعون است زنی که شوهرش را بیازارد و او را غمگین سازد خوشبخت است، خوشبخت است زنی که به شوهرش احترام بگذارد او را نیازارد و خمواره اطاعتش کند. «بحار الانوار ج103 ص253»

 

 

2-5- مسئولیت والدین در برابر فرزندان:

رسول خدا(ص): ین حق الولد علی والده ثلاثه: یحسن السمه و یعلمه الکتاب و یزوجه ازابلغ «مکارم الاخلاق ص 421»

و حق الولد علی والده ان یعلمه الکتاب والسباحه و الرمایه و ان لایرزقه الطیبا «میزان الحکمه ج10 ص721»

امام علی(ع): و حق الولد علی الوالد ان یحسن اسمه و یحسن اربه و یعلمه القرآن «نهج البلاغه حکمت391»

 

3-5- مسئولیت فرزندان در برابر پدر و مادر

نیکی به والدین این است که:

1-    با آنان خوش رفتاری کند

2-    نیاز آنها را قبل از بیان برآورده کند

3-    به آنها احترام بگذارد

4-    در برابر آنها متواضع باشد

5-    نگاهش به آنان از روی محبت باشد

6-     آنها را اندوهگین نسازد

7-    صدای خود را از صدای آنها بالاتر نبرد

8-    روی آنها دست بلند نکند

9-    در راه رفتن از آنها جلو نیفتند

10- به آنها اف نگوید ، پرخاش نکند

11- در غیر معصیت الهی اطاعت کند

12- زحماتشان را سپاس گذارد

(لقمان14- اسراء23)

4-5- در برابر خویشان

امام علی(ع): صلوا ارحاکم ولو بالتسلیم «الکافی ج2 ص155»

 

6-     مسئولیت انسان در برابر جامعه

1-6- در برابر شهروندان:

1-    احترام به ما ، جان  و ناموس یکدیگر «وسائا الشیعه ج17 ص87»

2-    تعاون و همکاری «همان ص550 ، مائده2»

3-    فریاد رسی و رفع گرفتاری «همان ص131»

4-    امر به معروف و نهی از منکر «توبه 71»

5-    خدمت رسانی «نهج البلاغه نامه47»

2-6- در برابر همسایگان

حضرت فاطمه الزهرا(س): یا بنی الجار ثم الدار «داستان راستان ج2 ص64»

3-6- در برابر قوانین و مقررات:

امام خمینی(ره): مراعات مقررات دولت اسلامی واجب شرعی است و تخلف از آن گناه است.

«استفتائات امام ص95»

امام خامنه ای (مدطله العالی) :

مخالفت با قوانین و مقررات و دستورات دولت اسلامی که بطور مستقیم توسط مجلس شورای اسلامی وضع شده و مورد تأیید شورای نگهبان قرار گرفته اند و یا با استناد به اجازه قانونی نهاد های مربوطه وضع شده اند برای هیچ کسی جایز نیست. «اجوبه الاستفتاهات ص486»

7 –مسئولیت انسان در برابر طبیعت:

الف)  عمران و آبادی:

هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا«هود 61»

ب) استفاده بهینه از منابع طبیعت:

قن وجذما و ترابا ثم افتقر قابعده الله «الحیاه ج5 ص 347»

ج) حفاظت از محیط زیست:

رسول خدا(ص): لاتقطعوا شجره الا ان تضطروا الهیها «الکافی ج5 ص30»