به گزارش "پایگاه اطلاع رسانی سازمان بسیج پیشکسوتان جهاد و شهادت"  به نقل از مركز اسناد انقلاب اسلامی شهید حسن آیت از شخصیت‌هایی كه در تاریخ انقلاب اسلامی نقش بسیار پررنگی دارد و به دلیل مواضع انقلابی و مخالفت با شیوه و روش‌های غلط همواره مورد توهین و تخریب قرار می‌گیرد. البته با بازخوانی تاریخ می‌توان دریافت مخالفان شهید آیت فقط به بنی‌صدر و منافقین منحصر نمی‌شود بلكه طیف وسیعی از ضدانقلاب‌ها را در بر می‌گیرد. اسدالله بادامچیان عضو حزب جمهوری اسلامی و از نزدیكان شهید آیت در رابطه با مخالفان اندیشه شهید آیت و دشمنان وی می‌گوید: «بعضی‌ها از روشن‌گری آیت می‌هراسند. او طرف‌دار اصل ولایت فقیه است. بنابراین هم در مجلس خبرگان و هم در مجلس شورای اسلامی، كسانی كه با ولایت فقیه مشكل داشتند، با او مخالف بودند. همه گروه‌های انحرافی و التقاطی و قدرت‌طلب، با آیت دعوا دارند. بنی‌صدر، چریك‌های فدایی خلق، حزب توده، جبهه ملی، فروهر، نهضت آزادی، حبیب‌الله پیمان - رهبر جنبش انقلابی مردم ایران- و مهندس موسوی از جمله مخالفان آیت هستند. این‌ها از نظر تفكر سیاسی و عقیدتی با آقای آیت مخالفند. مبنای شهید آیت اصطكاك با ملی‌گراها و این گروه‌ها بود و به شدت با آنها برخورد می‌كرد. او در تحلیل‌هایش به‌طور مشخص مصدق را فراماسونر، جبهه ملی را مهره‌های بدلی آمریكا و همه آنها را وابسته به آمریكا می‌دانست. بنابراین كاملا طبیعی بود كه مثلا در مساله تایید اعتبارنامه آیت در مجلس این گروه­ها مخالفت بكنند.»

*** دلایل نزدیكی آیت به حزب زحمتكشان

او در همان دوران جوانی به مسائل سیاسی علاقه نشان داد. وی به آیت‌الله كاشانی علاقه داشت و مشی مصدق را به دلیل جدا شدن از كاشانی صحیح نمی‌دانست. آیت گرچه در ابتدا با حزب زحمتكشان مردم ایران و مظفر بقایی ارتباط داشت اما پس از ظهور امام خمینی(ره) زمانیكه متوجه شد این حزب با اندیشه‌های ایشان مطابقت ندارد از آن تشكیلات كناره گرفت.

اسدالله بادامچیان در همین رابطه می‌گوید: «دكتر آیت جزو طرفداران جدی آیت‌الله كاشانی و مخالفان مصدق بود. بنابراین در این حركت جریانی، به دكتر بقایی كه از حامیان آیت‌الله كاشانی بود نزدیك شد و این نزدیكی او را به طرف كار تشكیلاتی با دكتر بقایی پیش برد. اما از وقتی امام ظهور كردند، دیگر كسی نیاز به این افراد نداشت. به همین دلیل آیت با امام همراهی كرد و اختلاف‌هایش با بقایی از همان‌جا شروع شد و در نتیجه از حزب زحمت‌كشان كنار رفت.»

*** مخالفت شهید آیت با نهضت آزادی

اندیشه‌های آیت كاملا همسو با روحانیت و در تضاد با نهضت آزادی بود. او روش ملایم و محافظه‌كارانه نهضت آزادی را در برخورد با شاه نمی‌پسندید و معتقد به عملكرد انقلابی بود.

با آغاز نهضت اسلامی، حسن آیت‌ به خاطر چاپ و نشر اعلامیه و تبلیغ به مبارزه، توسط ساواك دستگیر و زندانی شد. وی از همان ابتدای حركت امام خمینی(ره) و در جریان قیام 15 خرداد با تمام قوا خود را در خط امام قرار داد و بخصوص با استفاده از امكاناتی كه داشت، با تشریح اهمیت نقش روحانیت مجاهد در تاریخ، هر چه بیشتر مردم را به مبارزه تشویق می‌كرد و از آنجا كه امید خود را به كلی از گروه‌های سیاسی موجود از دست داده بود، نسبت به ایجاد یك گروه سیاسی - نظامی مخفی با مشی اسلامی اقدام كرد كه از طریق آن موفق شد بسیاری از افراد را در محور خط امام (ره) متمركز كرده و به وسیله این گروه توانست در جریان انقلاب خدمات ارزنده‌ای را به انقلاب اسلامی ایران كند.

*** فعالیت‌های انقلابی شهید آیت در دوران پهلوی

درمورد فعالیت‌های انقلابی دكتر آیت در دوران پهلوی علاوه بر انتشار اعلامیه‌های ضد استبدادی و نفوذ در ارتش شاهنشاهی می‌توان به سخنرانی‌ها و جلسات سیاسی نیز اشاره كرد. شهید آیت با شهید بهشتی روابط نزدیكی داشت و از همفكران ایشان محسوب می‌شد. دكتر آیت در افشای خط وابسته به آمریكا و انگلیس تلاش فراوانی به خرج داد و در جریان انقلاب اسلامی در رسوا كردن این خط انحرافی خطرناك، كوشش و جهاد بسیار كرد.

*** فعالیت‌های شهید آیت پس از پیروزی انقلاب اسلامی

با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 57، فعالیت‌های دكتر حسن آیت گسترده‌تر شد. وی به همراه شهید باهنر و شهید بهشتی و دیگر همرزمانشان حزب جمهوری اسلامی را تاسیس كردند. آیت كه عضو شورای مركزی این حزب بود به عنوان دبیر سیاسی حزب جمهوری اسلامی نیز فعالیت می‌كرد. او در جلسات حزب جمهوری اسلامی با اندیشه‌های میرحسین موسوی مخالفت می‌كرد. آیت، موسوی را پیرو خط پیمان می‌دانست و معتقد بود كه این خط در نهایت به سازش با آمریكا ختم می‌شود.

*** تلاش شهید آیت برای تبیین اصل ولایت فقیه

دكتر حسن آیت در انتخابات مجلس خبرگان رهبری، بعنوان نماینده مردم نجف‌آباد وارد مجلس شده و به‌عنوان دبیر مجلس خبرگان انتخاب شد. نقش آیت در مجلس خبرگان و تدوین قانون اساسی فراموش‌شدنی نیست، او به خوبی تشخیص داد كه طرح پیش‌نویس قانون اساسی كه به وسیله دولت موقت تدوین شده بود، نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای انقلاب اسلامی ایران باشد لذا مسئله ولایت فقیه را به عنوان یك اصل حیاتی در حاكمیت قانون اسلامی مطرح كرد و به تبیین شرعی و عقلانی اصل ولایت فقیه پرداخت. او ولایت فقیه را همانند سدی در مقابل نفوذ غرب‌گرایی در كشور می‌دانست و اعتقاد داشت كه فرماندهی كل قوا به طور قانونی و رسمی باید در اختیار ولی فقیه قرار گیرد. علاوه بر این آیت در تأسیس سپاه پاسداران كوشش زیادی كرد و در مجلس خبرگان تلاش كرد تا سپاه بعنوان یك نهاد رسمی در قانون آورده شود.

شهید حسن آیت سرانجام در صبح روز چهارشنبه 14 مرداد 1360، همزمان با چهلمین روز شهادت یارانش در حزب جمهوری اسلامی در مقابل درب منزلش مورد اصابت گلوله قرار گرفته و به شهادت رسید. ترور او را می‌توان به عوامل بنی‌صدر و نیز مجاهدین پیوند داد. روزنامه جمهوری اسلامی فردای آن روز در رابطه با شهادت دكتر آیت نوشت: «در اربعین 72تن از شهدای پاكباز اسلام و یاران وفادار امام و در چهلمین روز شهادت بسیاری از اعضای متعهد حزب شهید پرور جمهوری اسلامی، دكتر حسن آیت نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و عضو دیگر این حزب حین خروج از منزل مسكونی خود مورد سوءقصد قرار گرفت و به جمع یاران گلگون كفن خویش پیوست. براساس گزارش‌های رسیده، دكتر حسن آیت صبح دیروز هنگامیكه به همراه دو محافظش از منزل خود واقع در خیابان 30 متری نارمك كوی افشار خارج می‌شد پس از سوار شدن بر اتومبیل خود از سوی سه سرنشین یك اتومبیل بنز شیری رنگ كه از ساعت‌ها قبل در انتظار ایشان بودند مورد هدف ده‌ها گلوله قرار گرفت و در دم به شهادت رسید. ترویست‌ها نیز پس از این جنایت در حالی كه از معركه می‌گریختند تنها شخصی را كه از دور شاهد قضیه بود زیر گرفته و به این تربیت متواری شدند. گفته می‌شود كه بیش از 50 گلوله به طرف اتومبیل شهید دكتر آیت و محافظانش شلیك شده است و به همین دلیل تمام نقاط اتومبیل سوراخ سوراخ شده است. شهید حسن آیت تنها كسی بود كه جلوتر از همه پرده از چهره ضد اسلامی بنی صدر و دارودسته‌اش برداشت.»