به گزارش "پایگاه اطلاع رسانی سازمان بسیج پیشکسوتان جهاد و شهادت"  به نقل از صبح صادق،  احسان سلماني/يکي از نقاط عطف تاريخ مبارزات ملت ايران که در سقوط رژيم پهلوي نقش کليدي داشت، حوادث روز «جمعه سياه» در 17 شهريور ماه 1357 بود. کشتار وحشيانه‌اي که در اين روز به دست مأموران رژيم پهلوي صورت گرفت، با چند پيامد عمده براي اين رژيم توام بود:

1ـ اين کشتار راه مخالفان و مبارزان را براي هميشه از حکومت جدا کرد و درست در زماني که کابينه موسوم به «آشتي ملي» با تبليغات فراوانش استقرار ‌يافت، امکان هر گونه آشتي ميان حاکميت و مردم ناممکن شد. در واقع، فاجعه 17 شهريور 1357 در تهران اولين عمليات برنامه‌ريزي شده دولتي بود که با شعار «آشتي ملي» به قدرت رسيده بود.

2ـ حادثه 17 شهريور 1357 احساسات عمومي را نسبت به شاه بيش از پيش تحريک کرد و موقعيت ميانه‌روهايي را که هنوز بر اساس باورهاي خويش به دنبال رسيدن به نوعي مصالحه و سازش بين انقلابيون و سلطنت‌طلبان بودند، بيش از پيش تضعيف کرد.

3ـ جنايت 17 شهريور برخلاف همه تلاش‌هايي که براي سانسور ابعاد گسترده آن صورت گرفت، بازتاب وسيعي در جهان يافت و رسوايي جهاني شاه و رژيم پهلوي و متوليان کاخ سفيد آمريکا را که پرچم حقوق بشر در دست گرفته ولي از اين جنايت حمايت مي‌کردند، در پي داشت. 

4ـ به دنبال کشتار 17 شهريور اراده رژيم در رويارويي با ملت سخت به تزلزل افتاد؛ چرا که شيوه سرکوب در عمل شکست خورده بود. اجراي طرح حکومت نظامي که بر اساس نظريه مشاوران امنيتي و ساواک، بهترين سياست ممکن برای برقراري امنيت تلقي مي‌شد، نتيجه عکس داد.

5ـ حادثه 17 شهريور 1357 و کشتار دسته‌جمعي مردم، مدار مبارزه و مقاومت و فداکاري را تغییر داد. به جاي اينکه مردم بترسند و به خانه‌هاي‌شان بروند، به انتقام و خون‌خواهي برخاستند. اين حادثه ترس از مرگ را در مردم از بين برد و در اين جان‌باختگي و از خودگذشتگي و فداکاري، زنان سهمي عظيم داشتند.

6ـ حوادث 17 شهريور و ادامه حکومت نظامي، انسجام ارتش را متزلزل و اراده آن را با ترديد مواجه کرد. استقرار طولاني‌مدت ارتش در ميدان‌ها و مراکز مهم شهرها در برابر مردم، فلسفه وجودي ارتش را زير سؤال برد؛ چرا که ارتش اساساً به منظور حفظ امنيت مرزها و پاسداري از کشور در برابر تهديدات خارجي به وجود آمده بود؛ اما باید سلاح خود را به سوي هموطنان خود نشانه می‌گرفت. اين واقعيت با توجه به ساختار ارتش شاهنشاهي که شکاف عميقي ميان کادر فرماندهي با نيروهاي مسلح از نظر گرايش‌هاي سياسي و تمايلات ملي و مذهبي وجود داشت، موضع ارتش را به منزله سرکوبگر مخالفان سخت تضعيف کرد و موج فرار سربازان از پادگان‌ها را موجب شد. امام خميني(ره) يک روز پس از 17 شهريور در اعلاميه‌اي در نجف خطاب به ملت ايران، شاه را عامل حکومت نظامي و مسئول کشتار مردم دانستند و به ارتشيان هشدار دادند در کنار مردم قرار گيرند و از همين زمان، بسياري از ارتشيان به ملت پيوستند.

7ـ از مهم‌ترين پيامدهاي 17 شهريور توسعه اعتصابات به شکلي فراگير در کشور بود که ضربه‌اي مهلک بر پيکره اقتصادي و حيات رژيم وارد آورد. مهم‌ترين ويژگي دوره تازه اعتصابات ماهيت سياسي آن بود که با هدف از پا درآوردن رژيم و فلج کردن آن صورت پذيرفت. با توسعه اعتصابات، آثار ضعف و دوگانگي در مجموعه نظام سياسي آشکارا چهره نمود و رژيم را درمانده کرد؛ زيرا در همان حال صاحبان سرمايه سخت به هراس افتاده و از هرگونه سرمايه‌گذاري جديد ترس داشته و خودداری مي‌کردند. در نتيجه بحران بيکاري رو به افزايش نهاد، فرار سرمايه‌ها و خروج ذخاير ارزي تشديد شد و رژيم در سراشيبي سقوط قرار گرفت.

8ـ شريف امامي در آغاز تصدي نخست‌وزيري درباره بازگشت امام خميني(ره) اعلام کرده بود که بازگشت ايشان به کشور بلامانع است. وی از اعزام هیئتی به منظور مذاکره و بازگشت ايشان به نجف خبر داد؛ اما امام(ره) در همان روز اول، نخست‌وزيري شريف امامي را «نيرنگ شيطاني شاه» خواندند و پيشنهاد آشتي با روحانيون را «وعده پوچ و فريبکارانه» دانستند و مردم را به مقاومت و مبارزه تشويق کردند. با وقوع حادثه 17 شهريور، امام(ره)، شاه را مسئول کشتار مردم دانستند و خواستار انهدام رژيم پهلوي شدند. شکست دولت شريف امامي در پيشبرد سياست آشتي ملي و ناکامي در جلب همکاري و مشارکت نيروهاي سياسي و مذهبي مخالف، رژيم را به اخراج امام(ره) از نجف تحريک کرد تا ايشان را به تصور خود در انزوا قرار دهد؛ از این رو با تباني دولت‌هاي ايران و عراق، مأموران امنيتي حکومت بعث، منزل امام(ره) را به محاصره گرفتند. اين فشار که به منظور سکوت اجباري امام(ره) صورت گرفت، نتيجه معکوس داد و ایشان که حاضر به تمکين از سياست‌هاي دولت عراق نشده بودند، با عزيمت به پاريس، در مواجهه مستقيم با محافل خبري و سياسي جهان قرار گرفتند و توانستند در سطحي گسترده‌تر، آرمان‌ها و مواضع انقلاب را براي همه جهانيان بازگو کنند. اين مسائل موجب شد همه نيروهاي ملي و مذهبي چاره‌اي جز پيوستن به صفوف انقلاب تحت زعامت حضرت امام(ره) را نداشته باشند و اين معنايي جز تحکيم رهبري بلا منازع امام نداشت.

9ـ متعاقب واقعه 17 شهريور، رؤساي‌جمهور مصر، رژیم صهیونیستی و آمريکا روز 19 شهريور با شاه گفت‌وگو کردند. شاه در گفت‌وگو با کارتر واقعه 17 شهريور را طرحی شيطاني از سوي کساني دانست که از برنامه ايجاد فضاي بازسازي کشور بهره‌مند شده و از آزادي‌هاي اعطا شده عليه وي سوءاستفاده کردند. او خواستار ادامه حمايت‌هاي آمريکا شد و هشدار داد در غير اين صورت دشمنانش او را غافلگير کرده و از وي پيشي خواهند جست. کارتر نيز در پاسخ به درخواست‌هاي شاه او را از جنبه‌های گوناگون مطمئن و حمايت صريح خود را از اقدامات سرکوب‌گرانه شاه اعلام کرد.

واقعه 17 شهريور نخستين زنگ خطر را براي زمامداران آمريکا به صدا درآورد. از همين زمان گروهي از سران آمريکا به بررسي دقيق‌تر و بازنگري کارشناسانه در حوزه مسائل ايران ترغيب شدند که ماحصل اين بررسي‌ها چيزي جز سردرگمي هر چه بيشتر آمريکا در امور ايران نبود که با توصيه‌هاي ضد و نقيض به شاه همراه مي‌شد و در نتيجه مسير انقلاب را هر چه بيشتر هموار مي‌کرد.