به گزارش "پایگاه اطلاع رسانی سازمان بسیج پیشکسوتان جهاد و شهادت"دولت‌های مختلف، در حل معضلات ساختاری اقتصاد ایران، چنان که باید، موفق نبوده‌اند. نظام اقتصادی ما با معضلاتی مزمن و قدیمی دست‌به‌گریبان بوده و هنوز هم چنین است. از آن جمله، تکیه بیش ازحدبر«نفت» است.
نوع استفاده ما ازنفت،بیشتر به سمتی رفته است که طلای سیاه را به بلای سیاه تبدیل کرده‌ایم. در چنین شرایطی، نفت که باید به‌عنوان یک دارایی ملی، جان‌مایه قدرت بیشتر ما باشد، در موارد متعدد، بدل به پاشنه آشیل اقتصاد ما شده است. ما از 75 درصد وابستگی بودجه به نفت در سال 57، به رقم‌های بین 30 تا 40 درصد رسیده‌ایم. این‌همه اما با اهداف تعیین شده در برنامه‌های توسعه پنج‌ساله، فاصله قابل‌توجهی دارد. به‌عنوان‌مثال، بر اساس متن لایحه پیشنهادی برنامه پنجم، تا پایان آخرین سال برنامه 1394، قرار بوده تا اختصاص درآمد نفت وگازبه بودجه جاری دولت ممنوع شودو براساس اهداف اولیه تشکیل سازمان برنامه‌وبودجه، درآمد نفت صرفاً برای توسعه و عمران کشور هزینه گردد. مسئله جداکردن ناف اقتصاد کشور از نفت از چنان اهمیتی برخوردار است که رهبر فرزانه انقلاب در متن بیانیه گام دوم به‌عنوان راهبردی‌ترین سند موجود در زمینه ترسیم چهره آینده کشور، جداکردن اقتصاد از نفت را به‌عنوان اولین اولویت بخش اقتصادی در گام دوم انقلاب، ذکر کرده‌اند.
ظرفیت فرهنگ برای جایگزینی نفت؟!
درمتن این بیانیه می‌خوانیم:«انقلاب اسلامی راه نجات ازاقتصادضعیف ووابسته وفاسد دوران طاغوت رابه مانشان داد،ولی عملکرد‌های ضعیف،اقتصاد کشوررااز بیرون ودرون دچار چالش ساخته است.چالش بیرونی تحریم و وسوسه‌هایی دشمن است که در صورت اصلاح مشکل درونی،کم‌اثروحتّی بی‌اثرخواهدشد.چالش درونی عبارت ازعیوب ساختاری وضعف های مدیریّتی است. مهم‌ترین عیوب، وابستگی اقتصاد به نفت، دولتی بودن بخش‌هایی از اقتصاد که در حیطه‌ وظایف دولت نیست، نگاه به خارج و نه به توان و ظرفیّت داخلی... که دردولت های گذشته بوده است.» جایگزین‌های نفت اما چیست؟ پاسخ را باید در این سخن رهبر فرزانه انقلاب در بخش دیگری از بیانیه گام دوم انقلاب دید: «گفته شده است که ایران از نظر ظرفیت‌های استفاده‌نشده طبیعی و انسانی در رتبه اوّل جهان است. رهبر فرزانه انقلاب، 19 بهمن‌ماه سال 1398 دردیدار با کارکنان نیروی هوایی ارتش در همین زمینه می‌فرمایند: «در گزارش‌هایی بنده دیدم که توصیه می‌کنندکه نگذارید ایران،اقتصاد بدون نفت را تجربه کند، بین خودهایشان این گفته می‌شود که نگذارید ایران، اقتصاد بدون نفت را تجربه کند. یک راه پشتی‌ای درست کنید، حالا تحریم‌ها را برنمی‌دارید، امّا یک راهی را پیدا کنید، درست کنید که ایران به‌کلی منقطع نشود، چون اگر منقطع شد می‌رود سراغ اقتصاد غیرنفتی. آنها به این توجّه دارند و دنبالش می‌روند. ما مسئولین بایستی حواسمان جمع باشد. مسئولین کشور، بخصوص مسئولین اقتصادی باید حواسشان جمع باشد. اگر ما مسئولین هوشیارانه عمل بکنیم، تحریم می‌تواند اقتصاد کشور را از اتکا به نفت نجات بدهد، بندِ نافِ اقتصاد را از نفت بِبُرد و قطع کند.» کشورهای مختلفی را اما می‌توان مثال زد که بدون نفت، سر می‌کنند و از اقتصادهای برتر دنیا هم هستند. واقعیت تلخ در مورد ما ولی این است که اعتیاد ما به نفت، چشم‌هایمان را بر ظرفیت‌های متنوع طبیعی و انسانی کشور بسته است.
درآمد هنگفت کره جنوبی از صنایع فرهنگی
همین چندی پیش،خبرمهمی درباره عوایدکره جنوبی ازمحل فروش فیلم ومحصولات فرهنگی منتشر شد که بازتاب وسیعی درفضای رسانه‌ای کشور پیداکرد. خبر ازاین‌قرار بود که سریال «اسکوئید گیم» ، با جلب بیننده‌های پرشمار در سطح جهان به محرک تازه رشد اقتصادی کره جنوبی بدل شده است. ونشان‌دهنده ادامه حضور پررنگ کره جنوبی در بازار جهانی محصولات فرهنگی است و در مجموع موجب تزریق ۱.۹میلیارددلاربه اقتصاد این کشور شده است.
در فاصله سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ میلادی موفق به ایجاد ۱۶ هزار شغل تمام‌وقت در کره جنوبی شده و درآمد صنعت سرگرمی این کشور نیز طی چهارسال گذشته ۴.۷ میلیارددلار افزایش‌یافته است.کره جنوبی در مجموع طی سال گذشته میلادی موفق شده ۱۰.۸میلیارد دلار از محل صادرات محتوای فرهنگی و محصولات صنعت سرگرمی خود درآمد کسب کند. رقمی که از صادرات محصولات لوازم‌خانگی و آرایشی و بهداشتی فراتر رفته است. برای داشتن درکی بهتر از این رقم، خوب است بدانیم که طبق گزارش سازمان اطلاعات انرژی آمریکا، در ۹ ماه نخست سال ۲۰۲۰، درآمد خالص صادرات نفت ایران ۱۱ میلیارد دلار بوده است!این درحالی است که ارزش صادرات صنعت سرگرمی کره جنوبی، شامل بازی، موسیقی، فیلم و برنامه‌های تلویزیونی طی سال گذشته ۶.۳ درصد رشد کرده است، آن‌هم درحالی‌که ارزش کل صادرات این کشور تحت‌تأثیر رکورد ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا ۵.۴ درصد افت کرده بود. داده‌های مرکز آمار کره جنوبی همچنین نشان می‌دهد که نرخ رشد اشتغال در بخش تفریح و سرگرمی این کشور در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ میلادی بیش از ۲۷ درصد بوده و بر اساس این گزارش، همچنین ۱۳ درصد گردشگران خارجی که در سال ۲۰۱۹ میلادی به کره جنوبی سفر کرده‌اند، تحت‌تأثیر مشاهده فیلم و سریال‌های کره‌ای و تنها باهدف تجربه فرهنگ عامه و حضوردررویدادهای فرهنگی به این کشورآمده بودند ودرمجموع نیز 2.7 میلیارد دلار در کره جنوبی هزینه کرده‌اند.
در این شرایط، سؤال این است: ما به‌عنوان کسانی که مدعی داشتن یک انقلاب فرهنگی و صدور آن به سراسر دنیا هستیم، در بازار محصولات فرهنگی دنیا کجا ایستاده‌ایم و برنامه مدیران فرهنگی ما برای حضور در این دنیای عظیم پول و قدرت نرم، چه بوده است؟ این در حالی است که فعال‌شدن صنعت فرهنگ در کشور ما، نه‌تنها می‌تواند چرخ‌های اقتصاد را به حرکت درآورد که ‌قادر است مهم‌ترین شاهراه صدور انقلاب به جهان شناخته نیز شود. علی‌الخصوص اینکه گنجینه فرهنگ و تمدن ما، پر از سناریوها، مفاخر، آثار و پدیده‌هایی است که هرکدام، برای جهت‌دهی به یک صنعت فرهنگی و محور قرارگرفتن در آن، کفایت می‌کند. مسئله البته محصوردربخش سریال‌‌سازی نیست. ما در سایه اتکا به نفت، به بخش‌های مختلف ومتنوع صنعت فرهنگ،بی‌توجه بوده‌ایم و صنایع فرهنگی و خلاق، به دلایل مختلف، در کشور ما مهجور واقع شده‌اند.
از طرفی نگاه افراد به پارک‌های علم و فناوری عموماً نگاه مهندسی است ومدیریت پارک‌ها هم بیشتر در اختیار مهندس‌ها قرار می‌گیرد. آنها هم به اقتضای رشته خودوارد حوزه‌های فنی می‌شوندوکمتر به حوزه فرهنگ ورود می‌کنند. اگر هم بخواهند وارد حوزه فرهنگ شوند، بعضاً دیده شده که با نگاهی عمومی وارد می‌شوند و نه با نگاه علمی! درواقع می‌خواهند صرفاً بر اساس تجربیات خود و بدون داشتن اطلاعات علمی و تخصصی لازم دراین زمینه فعالیت کنندکه معمولاًنتیجه معکوس خواهدداشت.متأسفانه یکی از مشکلاتی که ما در حوزه فرهنگ داریم نداشتن نگاه فرهنگی کافی کارشناسان در این حوزه می‌باشد. درواقع کلیات بحث نوآوری در تمامی زمینه‌ها شاید یکسان باشد ولی برای کار در عرصه فرهنگی بایدنگاهی کاملاًفرهنگی داشت وبااشراف کامل برمسائل فرهنگی وارداین کار شد.»
قصور آشکار تلویزیون
اگر از پارک‌های علم و فناوری در زمینه نپرداختن به صنایع خلاق و فرهنگی گلایه کنیم و تا حدی به آنها حق هم بدهیم، اما بعید است بتوان به مجموعه تلویزیون، در این زمینه آسان گرفت و حق داد.مجموعه تلویزیون به‌عنوان مهم‌ترین بازیگرعرصه سریال‌‌سازی،طی سال‌های گذشته، مکرر از تولید سریال‌های فاخر فاصله گرفته و تمرکز خود را عمدتاً بر برنامه‌های زنده کمدی و اسپانسر محور قرار‌داده است. روزنامه فرهیختگان سال 97، طی گزارشی در همین زمینه می‌نویسد: «سال‌هایی که تلویزیون ایران سریال‌‌سازی فاخر را رها کرد و سراغ برنامه‌‌سازی‌های سرپایی و اسپانسری رفت، صنعت سریال‌‌سازی دنیا ظرفیت خودش را چندبرابر افزایش داد و حتی کشورهایی که در هنر فیلم‌سازی از ما عقب‌تر بودند، امروز متاسفانه در این بازارچندبرابرکل تولیدات تلویزیونی وسینمایی ایران گردش مالی پیدا کرده‌اند. این در حالی است که تماشای سریال‌های خارجی و دانلود شده توسط مخاطبان نوجوان و جوان در کشور ما فراگیر شده و سریال‌های مهم دنیا، بخش مهمی از سبد محصول فرهنگی خانواده‌های ایرانی را به خود اختصاص داده است.»پیشکسوت بسیجی محمدصادقی