لیبی پایتخت داعش در افریقا
جریان های اسلامگرا به ویژه جریان های سلفی تندرو در لیبی ، از چندین دهه قبل مبارزه علیه نظام قذافی در لیبی را آغاز کرده بودند اما با توجه به سرکوب این جریان ها از سوی قذافی عمده آنها منزوی شدند یا به صورت زیر زمینی به فعالیت علیه نظام قذافی می پرداختند . این جریانها که عمدتا در شرق لیبی حضور دارند از آغاز گران انقلاب علیه قذافی بودند . آنها پس از انقلاب و سقوط قذافی هم چنان سلاح های خود را حفظ کردند و باعث گسترش نا امنی و درگیری در این کشور شدند ، به طوریکه بعد از گذشت بیش از سه سال از انقلاب لیبی دولت این کشور هنوز نتوانسته است بر کشور مسلط شود . به رغم تعداد اندک گروه های تندرو سلفی نسبت به کل جمعیت لیبی ، اقدامات خود سر و خشونت آمیز فراوانی مرتکب شده اند به طوریکه برخی مواقع برای اجرایی شدن خواسته های خود پارلمان ، وزارت خانه های دولتی را نیز محاصره می کنند و به زور اسلحه قوانینی را به تصویب می رسانند .
ورود داعش به شهر سرت
با توجه به اهمیت و تاثیر این جریانها در لیبی پس از قذافی این مقاله به فعالیت و حضور سلفی ها در لیبی می پردازد .
1-سلفی های میانه رو « اندیشه های اخوانی در لیبی »
هسته اولیه جماعت اخوان المسلمین لیبی در اواخر دهه 1940 شکل گرفت ، سازماندهی این گروه سلفی – اصلاحی در لیبی توسط سه طیف از افراد مرتبط با اخوان المسلمین به انجام رسید .
گروه نخست مبارزان و مجاهدان لیبیایی بودند که تحت فشار استعمارگران ایتالیایی به مصر پناه برده و تحت تعلیم اعضای اخوان المسلمین مصر قرار گرفتند .
دسته دوم روحانیون مصری متاثر از اندیشه های حسن البنا و اخوان المسلمین بودند که در لیبی فعالیت مذهبی داشتند و از این طریق مسلمانان لیبیایی را با اندیشه های سلفیه اصلاحی آشنا می کردند .
دسته سوم اعضای فراری و تبعیدی اخوان المسلمین مصر بودند که پس از برهم خوردن روابط اخوان و دولت مصر به لیبی پناه بردند و در آنجا هسته های غیر متشکل اخوان المسلمین را سازماندهی کردند .
از جمله این افراد می توان به عزالدین ابراهیم ، جلال سعده و محمود شریبتی اشاره کرد که در این میان عزالدین ابراهیم نقش محوری در تاسیس اخوان المسلمین لیبی ایفا کرده است . اساس افکار و اندیشه ها و برنامه های سیاسی و اجتماعی اخوان لیبی بر پایه افکار و عقاید حسن البنا و سایر متفکران اخوان پایه گذاری شده بود .
با اینکه این گروه در مقابل نظام سوسیالیستی و جماهیری سرهنگ قذافی خط مشی مسالمت آمیز داشت ولی طی 42 سال حکومت قذافی ، دستگاه اطلاعاتی – امنیتی نظام حاکم لیبی انواع فشارها و مضایقه سیاسی- معیشتی را بر آنها تحمیل کرد .
الف.اخوان المسلمین پس از سقوط نظام قذافی
اخوان المسلمین لیبی بعد از انقلاب در اولین اقدام برای حضور در عرصه سیاسی ، حزب عدالت و توسعه را به عنوان بازوی سیاسی خود تاسیس کرد ، اما بر خلاف پیروزی های اخوان در تونس و مصر ، اخوان لیبی نتوانست اکثریت آرا را کسب کند و با کسب 17 کرسی از 80 کرسی حزبی ، رتبه دوم را بعد از ائتلاف نیروهای ملی در مجلس موسسان لیبی به دست آورد . این مساله بیانگر عدم اقبال مردم لیبی به اسلام گرایان تندرو و سلفی بود . هر چند اخوان المسلمین در لیبی خود را جدا از سلفی ها ی تندرو و شبه نظامیان مسلح می داند ، اما همچنان متهم است که پشت صحنه از گروه های سلفی تندرو حمایت می کند .
ب.ارکان برنامه های جماعت اخوانی لیبی
ارکان برنامه های جماعت مبتنی بر اصول اساسی سلفیه میانه رو بوده که به همراه دیدگاه های سیاسی و اجتماعی ، منشوراصلاحی جماعت را تشکیل داده است . طرح اصلی اصلاحی جماعت اخوان المسلمین لیبی شامل بندهای زیر است .
1-مبارزه با مفاسد سیاسی و مالی و منابع آن
2.اشاعه آزادی عمومی به ویژه آزادی سیاسی و آزادی بیان و احترام به حقوق بشر
3. حاکمیت قانون بر روند سیاسی و اداری کشور
4. فعال سازی نقش نهادها و ارگانهای جامعه مدنی .
2-سلفی های جهادی – تکفیری در لیبی
الف .شاخص ها و ویژگیهای جریان سلفیه جهادی
شاخص ها و ویژگیهای جریان سلفیه جهادی و تکفیری عبارتند از :
1.گرایش یه اسلام گرایی سلفی تندروبه همراه دستمایه های اصلی فرهنگ وهابی
2-رویکرد به منطق رادیکالی و افراطی و جهادی
3-پیروی از کنش های اجتماعی مبتنی بر عواطف ارزش مدار
4-پیروی از اصالت عمل گرایی اسلامی شتاب زده
5-توجه خاص به بازگشت نهاد سیاسی اسلام سنی یعنی نهاد خلافت
6-تقسیر و برداشت خاص از متون، نصوص و سنن اسلامی
ب .گروه های سلفی جهادی در لیبی
اخوان المسلمین و جهادگران اسلامی لیبی مهم ترین جریان اسلام گرا پیش از انقلاب لیبی بودند ، اکنون گروه دوم به «جنبش اسلامی برای تغییر »تغییر نام داده است . این گروه ، سلفی های پراکنده را به فرزندی قبول کرد . از میان گروه ها و جنبش های ایدئولوژیک فعال در لیبی می توان به «حزب التحریر» و « التبلیغ و الدعوه» اشاره کرد .
شهر درنه یکی از مراکز داعش در افریقا
مهم ترین و مشخص ترین گروه جهادی – تکفیری در لیبی گروه جنگجویان لیبی «الجماعه الاسلامیه المقاتله» است که در سال 1990 در خارج از لیبی تاسیس شد ، که مبنای آن مدل سازمان مصری الجهاد بود، در آغاز راه این گروه برای جهاد علیه اشغالگران روس در افغانستان بنیان گذاری شد ،اما پس از پایان جنگ و بازگشت عرب ها به موطن ،جماعت جنگجویان لیبی در کشور مادر فعالیت خود را آغاز کرد . جماعت اسلامی جنگجویان لیبی توسط محمد بن فاضل تاسیس شد . حضور این گروه در لیبی از سال 1995 علنی شد . اعضای این گروه بارها سعی کردند قذافی را ترور کنند . طبق تخمین دولت لیبی در طول مدت درگیری با این گروه ، 165 مقام لیبیایی ، افسر و سرباز عمدتا از نیروهای اطلاعاتی به دست این گروه ترور شدند . در مقابل جهادگران اسلامی لیبی هم 177 عضو خود از جمله سران و اعضای مهم شورای خود را از دست داد . از مهم ترین افراد این گروه می توان به عبدالله الصادق «رهبر» ابواللیث اللیبی ، انس اللیبی ، ابوفرج اللیبی ، عبدالرحمن الفقیه ، خالد الشریف و ابوالبرااللیبی اشاره کرد .
ج-علل کم تحرکی سلفی ها در دوران قذافی
روند اسلام گرایی به طور اعم و اسلام گرایی سلفی – جهادی به طور اخص در لیبی کند بوده است ، از این رو جنبش های اسلامی دامنه دار و بزرگی پس از حرکت سنوسیه در این کشور کم جمعیت دیده نمی شوند .
علل گوناگونی در ارتباط یا این کم تحرکی می توان برشمرد که از جمله باید به جمعیت بسیار کم نسبت به وسعت کشور و تراکم کم و وضعیت اقتصادی و اجتماعی کم چالش نسبت به همسایگان ، نفوذ و سلطه خانقاه های صوفیه و مشی صوفی گری منتج به جامعه گریزی و سیاست گریزی و هم چنین نحوه حکومت داری و سیاست ورزی حاکم چهار دهه گذشته لیبی ، معمر قذافی اشاره کرد .
از سال 1969 در پی کودتای این سرهنگ لیبیایی ، ترکیب گلچین شده و به شدت عملگرایانه ای مبنای مشروعیت بخشی نظام سیاسی وی بوده است ، اگرچه این ترکیب دائما در حال تغییر بود اما همواره عنصر اسلامی بودن جزئ اساسی این مشروعیت بوده است . در واقفع زمانی که ناسیونالیسم عربی غیر دینی جمال عبدالناصر تمام عرب را در نوردید بود ، رژیم سیاسی مطلوب قذافی در لیبی ، به دلیل وجهه دینی خود به سرعت چهره احیا طلبی اسلامی به خود گرفت و به اجرای قوانین قرآنی در ارتباط با تغذیه ، اجرای حدود اسلامی و بستن کلیساها و کلوپ های شبانه دست زد ، در عین حال به دلیل ترس از هرنوع نظام مدنی با قابلیت بسیج گیری در 1977 مبارزه علیه نهاد روحانیت را آغاز کرد و در نتیجه مفتی لیبی استعفا کرد و کسی نیز به جایش منصوب نشد . همچنین اداره مساجد واز اختیار امام جماعت آن خارج شد .
قذافی در ادامه مبارزه با اسلام گرایی ، مشروعیت علما و تفاسیر فقهی آنها را مورد حمله قرار داد و در عین حال بر اعتبار قرآن به عنوان کلام خداوند که برای همه مسلمانان نازل شده بود تاکید کرد . بنابراین از مسلمانان لیبی خواسته شد به اسلام اصلی مبتنی بر قرآن باز گردند بدون اینکه به تفاسیر توجه کنند .
در دهه 1990 که در سراسر شمال افریقا مبارزان اسلام گرا اعم از جهادی و غیر جهادی وجهه خشونت آمیز خود را آشکار کرده بودند ، در لیبی مراحل تکوین این مبارزات در آغاز راه بود . در اوایل این دهه سیاست رژیم سرکوب و کنترل گروه های اسلامی این کشور بود به نحوی که اعدام و زندانی کردن اسلام گرایان وابسته به شش گروه مختلف سلفی «حزب التحریر الاسلامی ، الدعوه الاسلامیه ، الجهاد التبلیغ ، اخوان المسلمین و گروه های وهابی » که جز گروه آخر عمدتا متاثر از تحولات مصر بودند امری نه چندان غیر عادی بود .
بنابراین فعالیت گروه های جهادی و تکفیری در لیبی بیش از آنکه حرکتی مبتنی بر جنبش اجتماعی جامعه مسلمانان باشد ، خیزشی زنجیره ای و سازمانی است که عمدتا در خارج لیبی رشد یافته و مجددا در این کشور سازماندهی شده است .
د.سلفی ها پس از انقلاب
حضور سلفی ها در عرصه عمومی پس از 17 ژوئن 2012 که شبه نظامی های انصار الشریعه در شهر بنغازی به نوعی مانور نظامی دادند و خواهان اجرای قوانین شریعت در کشور شدند رو به افزایش گذاشت ، شیخ محمد الذهاوی رهبر آنها پیش از انتخابات پارلمانی 2012 در مصاحبه با شبکه ای محلی پیروانش را از شرکت در انتخابات بازداشت و انتخابات را غیر اسلامی دانست .
در انتخابات هفتم ژوییه 2012 لیبیایی ها به وضوح سلفی ها را که حزب الوطن- منشعب از جهادگران اسلامی لیبی که شخصیت برجسته آن عبدالحکیم بلحاج بود –را طرد سیاسی کردند . پس از این شکست شبه نظامیان سلفی لیبی راه خود را با خشونت ادامه دادند .
ه-اقدامات سلفی ها در لیبی
یکی از اولین اقدامات داعش و جریانهای سلفی در لیبی ربودن اعضای تیم هلال احمر جمهوری اسلامی ایران در تابستان سال 1391 بود .در مرداد 1391 تیمی 7 نفره از اعضای هلال احمر جمهوری اسلامی ایران برای تبادل نظر و همکاری در زمینه های مختلف عازم لیبی شدند اما به فاصله چند روز از ورود به لیبی توسط تروریست های سلفی ربوده شدند ، در نهایت بعد از گذشت چند ماه و با پی گیریهای وزارت خارجه این افراد آزاد و به آغوش میهن بازگشتند .
یورش سلفی ها به کنسولگری آمریکا در بندر بنغازی «سپتامبر 2012» یکی از اقدامالتی بود که به فراخور اهمیت سیاسی آن در رسانه های جهانی برجسته شد ، اما چنین یورش هایی بی سابقه نبود و پس از آن هم متوقف نشد در جریان این حمله کنسولگری آمریکا مورد حمله قرار گرفت و طی آن کریستوفر استیونز سفیر آمریکا و چند دیپلمات دیگر آمریکایی کشته شدند . دردسر این ماجرا هنوز برای مقامات کاخ سفید تمام نشده است . تقریبا مسلم است مهاجمان افراد مسلح گروه انصار الشریعه بودند . تعداد آنها در حمله 60 تا 70 نفر برآورد شده یود ، کمی پس از ان خیابانهای شهر بنغازی را به آشوب کشیدند .
پیش از آن در ماه آگوست سلفی های مسلح معابد ، مساجد و مقبره صوفی ها را در طرابلس و چند شهر دیگر تخریب کردند . دهها سلفی با سلاح های سبک و سنگین به مساجد حمله و با بولدوزر آنها را خراب کردند . پلیس هم یارای توقف آنها را نداشت .
در هیمن زمان در شهر درنه که به عنوان مقر اسلام گرایان افراطی شناخته شده است ، سلفی ها ضمن ترور مقامات حکومت قذافی ، تمامی سالن های آرایش زنانه را تعطیل کردند .
لیبی به پایگاه اصلی داعش در افریقا تبدیل شده است
نتیجه گیری
بعد از انقلاب لیبی ، سلفی های تندرو که عمدتا از منطقه شرق این کشور هستند با اقدامات خودسرانه و غیر قانونی دست به تخریب قبور بزرگان صوفی ، ربایش افراد ، دستگیری ، شکنجه و ترور زدند و بخش عمده ای از ناامنی حاکم در لیبی بعد از قذافی نتیجه حضور و جولان این گروه ها در لیبی می باشد . به نظر می رسد چیزی که لیبی برای مواجهه با سلفی ها به آن نیاز دارد تلاش جدی برای ساخت دولتی کارآمد و مسئول است ، از طرفی انزجار و نفرت مردم لیبی از اقدامات خودسر و ناامن کننده سلفی ها در دراز مدت آنها را به حاشیه خواهد راند با این حال به یقین سلفی ها بیکار نخواهند نشست و سعی می کنند به هرنحوه ممکن حضور خود در لیبی را پایه و اساس نفوذ در سایر کشورهای منطقه کنند .
منابع :
امیری ، مریم «1392»نگاهی به سلفی گری در لیبی ، روزنامه شرق
کمیجیان ، هرایر «1383» جنبش های اسلامی معاصر در جهان عرب ، انتشارات کیهان
پگاه حوزه «1384» جهان اسلام و رادیکالیسم افراطی
رسولی یاسین «1384»آینده بنیادگرایی و ویژگیهای آن
نویسنده : پیشکسوت بسیجی اسماعیل طزری
دیدگاه ها