به گزارش گروه تحقیقات سیاسی بسیج پیشکسوتان : جنبش عدم تعهد متشكل از 120 كشور است و علائق سياسي، اقتصادي و فرهنگي كشور‌هاي در حال توسعه را در سطح جهاني نمايندگي مي‌كند.

مقدمه:
 
جنبش عدم تعهد برپايه اصول احترام به تماميت ارضي و حاكميت ملي كشورهاي عضو، عدم تجاوز، عدم دخالت در امور داخلي يكديگر، برابري و امتيازات متقابل و همزيستي مسالمت آميز در دهه 1950 شكل گرفت. اين تشكل به عنوان يك تشكل مهم بين‌المللي، يكي از مجموعه‌هاي تأثيرگذار برروند تحولات جهان است. اين جنبش به مثابه نشانه‌اي از پايان دوران استعمار، اعلام مخالفت با پذيرش سلطه قدرتهاي بزرگ و تريبوني آزاد براي اعلام نظرات و مواضع كشورهاي جهان سوم و در حال توسعه بود و عضويت در آن به منزله دستيابي به استقلال سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي به شمار مي‌آمد.
 
طبق رويه جنبش عدم تعهد، در فاصله ميان دو نشست سران عدم تعهد يك اجلاس وزرا برگزار مي‌شود كه طي آن تصميمات مهم نشست سران بررسي و روزآمد مي‌شود و متناسب با شرايط جديد اسناد و تصميمات قبلي اصلاح مي‌شود يا تصميمات و اسناد جديدي به تصويب مي‌رسد. در مقام اهميت اجلاس وزرا بايد گفت كه بعد از نشست سران، اجلاس وزراي خارجه كه در اصل ميان دو اجلاس سران برگزار مي‌شود از بيشترين اهميت در ميان ساير نشستهاي عدم تعهد، حتي ساير نشستهاي وزرا برخوردار است چرا كه بيشتر امور مربوط به آماده سازي اسناد و مذاكرات مربوط به اجلاس سران در اجلاس وزرا انجام مي‌شود و مذاكرات آن معمولاً مفصل‌تر و پيچيده‌تر است.  برگزاري اجلاس در تهران به دليل شرايط خاص جنبش عدم تعهد و سياست‌هاي كلان جمهوري اسلامي ايران از اهميت و جايگاه ويژه‌اي در ديپلماسي و روابط خارجي كشور برخوردار است. براين اساس، برنامه‌ريزي مناسب در همه زمينه‌ها با در نظر گرفتن مكان مناسب و نظارت برروند آن صورت گرفته است. اين اجلاس از آنجا اهميت مي‌يابد كه جمهوري اسلامي ايران در نشست سران آمادگي خود را براي ميزباني شانزدهمين اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 2012 اعلام كرده است. در ادامه و پس از مطالعه تاريخچه اي كوتاه و اصول اوليه جنبش، به مرور ساختار جنبش عدم تعهد و ديگر مباحث مرتبط با آن پرداخته شده است.
 
تاريخچه:
 
در آوريل 1954 گروهي از كشورهاي آسيايي در پايتخت سريلانكا (كلمبو) اجتماع كرده و درباره همكاري با يكديگر و با كشورهاي تازه استقلال يافته آسيايي و آفريقايي به توافق رسيدند و اولين تلاش در راستاي همبستگي و همكاري و دستيابي به مواضع مشترك صورت گرفت. يك سال بعد در سال 1955 نخستين اجلاس مشترك كشورهاي آسيايي و آفريقايي در شهر باندوگ اندونزي تشكيل گرديد.
 
در كنفرانس باندوگ كه بر اساس توافق هاي كنفرانس كلمبو برپا گرديد، صلح جهاني، تشريك مساعي كشورها، استعمار مستقيم و غيرمستقيم و آثار و خطرات ناشي از عدم رعايت آن، احترام به عقايد يكديگر و حفظ روابط دوستانه و ترويج و توسعه، اصول ذيل مورد تاكيد قرار گرفت:
 
الف: احترام به اهداف و اصول منشور سازمان ملل متحد و تعهدات بين المللي
 
ب: احترام به حقوق اساسي انسان ها
 
پ:احترام به حاكميت و تماميت ارضي كشورها
 
ت: خودداري از تجاوز يا تهديد به تجاوز يا توسل به زور
 
ث : به رسميت شناختن برابري همه نژادها و همه ملت ها
 
ج: خودداري از مداخله در امور داخل كشورها و احترام به حق ملت ها در دفاع فردي يا جمعي
 
درسپتامبر 1961 اولين اجلاس كشورهاي موسوم به جنبش عدم تعهد به منظور بررسي و تبادل نظر پيرامون برقراري صلح و امنيت بين المللي، همكاري هاي بين المللي، بهبود وضعيت اقتصادي در بلگراد برگزار گرديد.
 
از اين سال به بعد عضويت در جنبش عدم تعهد يعني اعلام مخالفت و عدم پذيرش سلطه قدرت هاي بزرگ و دستيابي به استقلال سياسي، اقتصادي، فرهنگي و نفي استعمار و استعمارگري و تعديل كننده نظام جهان تلقي گرديد.
 
ايران به دليل عضويت در پيمان نظامي بغداد (پيمان سنتو) نتوانست به عضويت جنبش غيرمتعهدها درآيد و با پيروزي انقلاب اسلامي و سقوط رژيم در سال 1979 و انحلال پيمان سنتو ،جمهوري اسلامي ايران در سپتامبر 1979 همزمان با برگزاري ششمين اجلاس سران غيرمتعهد ها رسما به عضويت اين جنبش درآمد.
 
با فروپاشي نظام دوقطبي و پايان جنگ سرد و يك قطبي- چندقطبي شدن جهان و تحولات نوين در عرصه بين المللي جنبش عدم تعهد نيز با وضعيت نويني مواجه گرديد. جنبش عدم تعهد همسو با تحولات بين المللي و نياز اعضا و مقابله با پديده هاي نوظهور تدابير لازم و تلاش هاي هدفمندي را در جهت حفظ اصول و اهداف اوليه بنيانگذاران بكار بسته است.(بابايي،219:1382)
 
ساختار:
 
جنبش عدم تعهد داراي سازمان و تشكيلات مخصوصي نيست. شايد علت اصلي آن اين بود كه بنيانگذاران جنبش چون خود عليه دسته‌بندي و بلوك‌سازي به پا خاسته بودند نمي‌خواستند به جنبش خود شكل يك گروه و سازمان مشخصي را بدهند. معذالك در طول زمان، جنبش غيرمتعهدها خود به خود شكل گرفت و كم و بيش داراي سازمان و ارگاني شد كه گرچه با قالب‌هاي سنتي اتحاديه‌ها و سازمان‌ها منطبق نيست ولي مي‌توان آن را يك گروه مخصوص به خود توصيف كرد. كشورهايي با رژيمهاي سياسي متفاوت، با سيستم‌هاي اقتصادي ناهمگون و با وسعت، قدرت و مناطق جغرافيايي مختلف در اين جنبش گردهم آمدند كه تنها عامل پيوندشان اصل همزيستي مسالمت آميز بود. اولين شرط اين همزيستي، عدم شركت اعضاء دردسته‌بنديهاي سياسي و خودداري از دادن پايگاههاي نظامي به بلوك‌هاي شرق و غرب تعيين شد، هرچند به تدريج اين شرايط نيز در عمل رعايت نگرديد و برخي كشورهاي عضو به گروه غرب يا شرق تمايل داشتند و در هر فرصتي تلاش مي‌كردند به نفع آنها اقدام كنند، درحاليكه خود را همچنان غيرمتعهد مي‌خواندند.  جنبش عدم تعهد در دوره پس از جنگ سرد با چالشهاي گوناگوني مواجه بود و حتي برخي فلسفه وجودي آن را زير سئوال برده و معدودي از كشورهاي عضو از آن كناره گرفتند، اما كشورهاي فعال جنبش آن را همچنان زنده نگاه داشته و براي تقويت آن تلاش كردند. در حال حاضر 120 كشور از آسيا، آمريكاي لاتين و اروپا در جنبش عدم تعهد عضويت دارند. بنيانگذاران جنبش عدم تعهد و جانشينان بعدي آنها براين باور بودند كه با توجه به تنوع جغرافيايي و ايدئولوژيكي كشورهاي عضو، در صورت ايجاد ساختارهاي رسمي همچون اساسنامه و دبيرخانه داخلي، احتمالاً اين جنبش از هم فروخواهد پاشيد. زيرا يك سازمان فراملي متشكل از كشورهايي با ايدئولوژي ها و اهداف مختلف هرگز قادر به ايجاد ساختاري اداري و منطقي براي اجراي سياست هايي كه مورد توافق كشورهاي عضو باشد، نخواهد بود.
 
به همين سبب، نوع منحصر به فردي از ساختار اداري در اين جنبش شكل گرفت. براين اساس، ساختار اداري جنبش عدم تعهد مانند ساير سازمان هاي معمول، چندان داراي سلسله مراتب منطقي و حساب شده نيست و همه كشورهاي عضو فارغ از اندازه و اهميت خود از اين فرصت برخوردارند تا در تصميم سازي و سياست گذاري هاي جهاني نقش ايفا كنند.
 
دراين چارچوب، اجلاس سران، مناسبتي است كه در بالاترين سطح تشكيل جلسه مي دهد و كشور ميزبان رياست جنبش و مسئوليت هاي مربوطه را از كشور ميزبان قبلي براي مدت سه سال تا اجلاس بعدي برعهده مي گيرد. به اين ترتيب ساختار اداري جنبش نيز در مدت رياست كشور ميزبان به اين كشور سپرده مي شود كه اين وظيفه نيز معمولاً برعهده وزارت خارجه آن كشور قرار مي گيرد. علاوه بر اين، از آنجا كه سران كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد به طور منظم در اجلاس سالانه مجمع عمومي سازمان ملل متحد با يكديگر ديدار مي كنند و بيشتر كارهاي خود را در آنجا انجام مي دهند نماينده دائم كشور رئيس جنبش به عنوان وزير امور عدم تعهد عمل مي كند.(آذرنگ،26:1365)
 
به منظور تسهيل مسئوليت هاي رياست جنبش، تعدادي ساختار با هدف ارتقاي هماهنگي ميان كشورهاي عضو به وجود آمده است كه شامل گروه هاي كاري، گروه هاي تماس، كميته هاي ويژه و ساير كميته هاي عدم تعهد است. جنبش عدم تعهد در قالب اجلاس هاي مختلف فعاليت هاي خود را هماهنگ مي كند و انجام مي دهد و فاقد دبيرخانه دائمي است. اين جلسات عبارتند از:
 
1-3 اجلاس سران
 
مهمترين ركن جنبش، اجلاس سران است كه هر سه سال يكبار در پايتخت يكي از كشورهاي عضو برگزار مي شود. رئيس كشوري كه اجلاس در آن برگزار مي شود، به مدت 3 سال رياست جنبش را برعهده خواهد داشت. رياست جنبش مقامي مشابه دبيركل در سازمان هاي بين المللي است.
 
2- 3 اجلاس وزراي امور خارجه
 
اجلاس وزراي امور خارجه نيز هر سه سال يكبار و در فاصله دو اجلاس و در پايتخت يكي از كشورهاي عضو برگزار مي گردد.
 
3- 3 اجلاس‌ تخصصي
 
اجلاس وزراي جمعيت، كشاورزي، بهداري، ورزش، اطلاعات (فرهنگ و ارشاد) و اتحاديه خبرگزاري هاي كشورهاي غيرمتعهد از جمله اجلاس تخصصي غيرمتعهدهاست.
 
4-3- كميته متدولوژي
 
شكل گيري نظام نوين جهاني و تحولات سريع در حوزه علم و فناوري موجب گرديد كه جنبش عدم تعهد براي رويارويي و همسويي با اين پديده ها و تحولات و پاي بندي به اصول و اهداف خود و تدوين متدولوژي نوين جنبش در اجلاس نيكوزيا (1988) ،كميته متدولوژي جنبش عدم تعهد را تاسيس نمايد. اين كميته مسئول بررسي و اتخاذ روش هاي مناسب و نوين ارتقاء نقش جنبش در تحولات بين المللي است. پس از مروري بر ساختار چهار وجهي جنبش عدم تعهد، در قسمت بعد به مطالعه نقش جمهوري اسلامي ايران و جنبش عدم تعهد پرداخته شده است.( ناصري،110:1349-101)
 
جمهوري اسلامي ايران و جنبش عدم تعهد:
 
ايران به دليل پيوستن رژيم پهلوي به پيمان نظامي بغداد نتوانست در نخستين اجلاس سران كشورهاي غيرمتعهد (بلگراد 1961) حضور يابد و از آن تاريخ به بعد نيز مسئله عضويت ايران در اين جنبش مطرح نشد.
 
در سال 1357، پس از پيروزي انقلاب اسلامي و در ششمين نشست سران جنبش عدم تعهد در هاوانا، ايران به عضويت اين سازمان درآمد. جمهوري اسلامي ايران براساس آموزه هاي اصلي معمار كبير انقلاب اسلامي حضرت امام خميني(ره)، يعني دكترين نه شرقي نه غربي كه به انديشه عدم تعهد نزديك است، ترجيح مي دهد اين جنبش با حفظ استقلال عملي و پويايي موضع گيري، به بازنگري در متن معادلات جهاني مبادرت ورزد. اين، فصل مشترك مواضع و سخنراني هاي مسئولان ايران در نشست هاي متعدد سران و وزيران خارجه كشورمان از سال 1357 تاكنون بوده است.
 
شايد بتوان گفت جنبش عدم تعهد يكي از مفيدترين سازمان هاي بين المللي است كه ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي به عضويت آن درآمده است. پس از تثبيت اوضاع سياسي كشور از سال 1360، ايران بر حضور خود در اين جنبش افزود و اين جنبش نيز متقابلا اقدامات مثبتي به سود ايران انجام داد كه از آن جمله مي توان به تلاش براي پايان دادن به جنگ ايران و عراق، محكوم كردن حمله آمريكا به هواپيماي مسافربري ايران در تير 1367، حمايت از اجراي قطعنامه 598 و ساير موضع گيري هايي كه با سياست هاي جمهوري اسلامي ايران انطباق داشته اند، اشاره كرد. موضوعاتي چون فلسطين، مخالفت با مذهب ستيزي و نژادپرستي، تقاضا براي گشودن بازار كشورهاي شمال به روي صادرات كشورهاي جنوب از جمله اين اقدامات بوده است.مهم ترين اقدام حمايتي جنبش غيرمتعهدها در قبال كشورمان تلاش براي محكوم نشدن ايران در آژانس بين المللي انرژي اتمي بوده است. در نشست هاي شوراي حكام آژانس كه به منظور بررسي فعاليت هاي هسته اي ايران برگزار شده است غيرمتعهدها با موضع گيري خود از اين شورا خواسته اند به دور از فشارهاي سياسي به بررسي دقيق وضع تسليحاتي همه كشورهاي عضو بپردازد.اين جنبش همچنين در پايان چهاردهمين نشست سران در هاوانا در بيانيه جداگانه اي ضمن حمايت از فعاليت هاي صلح آميز هسته اي ايران، پيوستن رژيم صهيونيستي را به معاهده منع گسترش سلاح هاي هسته اي (ان پي تي)2 خواستار شد.در نگاه كلي مي توان گفت با پيوستن ايران به اين جنبش، انديشه حمايت از تبديل جنبش به يك سازوكار تأثيرگذار در معادلات جهاني تقويت شده است؛ به ويژه آنكه جمهوري اسلامي ايران به همراه كوبا، مالزي و آفريقاي جنوبي در رديف چهار كشور پيشرو در زمينه بيداري غيرمتعهدها قرار دارد كه از زمان پيوستن به اين سازمان همواره به ضرورت عملي شدن خواسته هاي جنبش اهتمام و بر آن تأكيد كرده است.
 
اهم مواضع جمهوري اسلامي ايران كه در سخنراني هاي مقامات رسمي كشور در اجلاس هاي سران اين جنبش تبلور يافته است عبارتند از: درخواست براي ارتقاي نقش جهاني جنبش در عرصه بين المللي با هدف تحقق تساوي حقوق در عرصه بين المللي، نياز به تجديدنظر در اصول جنبش به منظور تكميل فلسفه وجودي جنبش عدم تعهد با توجه به مقتضيات و تحولات جهان معاصر، حركت جنبش به سوي جنبه ايجابي و نقش آفريني و رهبري در جهان معاصر، لزوم تقويت هويت جنبش براساس صلح، معنويت و محبت و تحقق آرمان هاي بشري براي غلبه بر ناامني و تبعيض و بي ثباتي، تلاش براي تصحيح روندهاي يكجانبه گرايانه و تبعيض آلود موجود، تقويت جنبش غيرمتعهدها از طريق تعاملات فرهنگي و سياسي اعضاي جنبش، فعال تر كردن اركان جنبش، توجه به ظرفيت هاي بالاي سياسي و توسعه صلح و آرامش، بازنگري كلي در اهداف و ساختار شوراي امنيت سازمان ملل و تحقق عضويت دائم داراي امتياز وتو در شوراي امنيت بر مبناي گفتمان عدالتخواهي.
 
سازوكارها و راهكارهاي اجرايي جنبش عدم‌تعهد:
 
ساز و كارها و راهكارهاي جنبش عدم تعهد را مي توان در چند بخش زير به منظور درك بهتر مطلب طبقه بندي نمود.
 
1-5- تهيه اسناد
 
از آنجا كه جنبش عدم تعهد فاقد دبيرخانه، مقر دائم و كادر ثابت مي‌باشد، برحسب نوع اجلاس، كشور ميزبان به تدارك وسائل و ابزار كار مورد نياز مي پردازد و چنانچه كمبودي در امر خدمات باشد كشورهاي ديگر عضو كمك‌هاي لازم را دراختيار كشور ميزبان قرار مي‌دهند. برهمين اساس تهيه اسناد نيز وظيفه كشور ميزبان است كه بايد با مشورت گسترده با ديگر اعضاء صورت گيرد. كشور ميزبان بايد تلاش كند تا پيش‌نويس اسناد مربوط به اجلاس را هرچه سريع‌تر و حداقل يك ماه قبل از برگزاري اجلاس تهيه و توزيع كند، معمولاً پيش‌نويس اسناد اجلاس در جلسات دفتر هماهنگي در نيويورك مورد بررسي اوليه قرار گرفته و تصميم‌گيري در خصوص موارد مهم و موضوعات حساس و مورد اختلاف به نشست كارشناسان ارشد و اجلاس وزرا يا سران ارجاع مي‌شود. اگرچه در تمامي جلسات و مصوبات كميته متدلوژي همواره برلزوم موجز بودن اسناد و بيانيه‌هاي پاياني اجلاسهاي عدم تعهد و نيز پرهيز از درج مطالب تكراري در آنها تأكيد شده ولي با توجه به كثرت اعضاي جنبش و اهميت موضوعات متفاوت از نظر كشورهاي عضو، درگذشته، بيانيه‌هاي اجلاسهاي وزرا و سران عدم تعهد معمولاً طولاني بوده و در آنها ديدگاههاي اعضاي جنبش در خصوص كليه موارد مطرح در دستور كار مجمع عمومي و شوراي امنيت سازمان ملل منعكس شده است.‌ در سالهاي اخير با توجه به گسترش اينترنت، امكان دستيابي به اسناد جنبش عدم تعهد از طريق اين وسيله ارتباط جمعي فراهم آمده و كشورهايي كه رياست جنبش عدم تعهد را برعهده داشته‌اند با ايجاد وب‌سايت مخصوص جنبش، كليه اسناد مربوط را در پايگاه اطلاع‌رساني خود ثبت و نگهداري كرده‌اند.
 
2- 5- تصميم‌گيری
 
تصميم‌گيري در كليه اجلاسها و نشستهاي جنبش عدم‌تعهد براساس اجماع كشورهاي عضو است. راي اجماع به دو دليل كاربرد مؤثري در جنبش داشته است: از يك سو يك امر نمادين است كه وحدت و يكپارچگي جهان سوم را به نمايش مي‌گذارد و از سوي ديگر از توافقهاي دقيق و واضح كه مي‌تواند براي اعضاء مشكل‌افرين باشد پيشگيري مي‌نمايد. تصميم‌گيري براساس اجماع بعضاً موجب اعلام مواضع كلي و پرهيز از پرداختن به جزئيات موضوعات مورد اختلاف گرديده و اين امكان را براي اعضاء فراهم مي‌آورد كه بدون فشار ناشي از يك راي ثبت شده، مصالحه نمايند. همچنين توسل به اجماع درگذشته، اعضاي جنبش عدم‌تعهد را كه از نظر نظامي و اقتصادي ضعيف‌تر بودند، قادر ساخته كه در مقابل فشار دولتهاي خارجي مقاومت نمايند. البته شيوه اجماع در تصميم‌گيريهاي جنبش عدم تعهد خالي از اشكال نبوده و اين امر همواره مسائل و مشكلاتي را در اجلاسهاي مختلف به وجود آورده كه بيش از همه كشور ميزبان را آزار داده است. تلاش ميزبان براي كسب موافقت دو كشور عضو جنبش در خصوص موضوعات مورد اختلاف همواره موجب طولاني شدن جلسات جنبش، بيان مواضع تكراري و نهايتاً نارضايتي يك يا هر دو طرف منازعه شده است. لازم به ذكر است كه مصوبات جنبش عدم تعهد داراي هيچگونه تعهد و ضمانت اجرايي نبوده و تنها بيانگر ديدگاهها و نظرات كشورهاي عضو در خصوص مسائل بين‌المللي است كه اين امر به نوبه خود از نظر افكار عمومي جهان حائز اهميت است. به عنوان مثال موجب افزايش قدرت چانه‌زني كشورهاي عضو جنبش در مقابل ساير كشورها در مجامع بين‌المللي نظير سازمان ملل خواهد شد.
 
3-5- اعلام تحفظ
 
معمولاً تلاش مي‌شود نظرات همه اعضاء در متن نهايي بيانيه‌ها و اسناد مصوب اجلاس ها و نشست هاي جنبش عدم تعهد درنظرگرفته شود، با اين حال ممكن است يك يا تعداد معدودي از كشورهاي عضو، متن تعديل شده را بعد از كسب راي اجماع قابل قبول ندانند كه در اين صورت تحفظ خود را نسبت به آن بخش از بيانيه يا سند مصوب اعلام كرده و متن تحفظ خود را دراختيار كشور ميزبان قرار مي‌دهند.
 
4-5  شرايط عضويت در جنبش عدم تعهد
 
زماني كه قرار شد كشورهاي غيرمتعهد براي نخستين بار در سال 1961 در بلگراد گردهم آيند، بنيانگذاران جنبش يك جلسه مقدماتي در قاهره تشكيل داده و در آن معيارهاي پنج گانه ذيل را براي تعيين و تعريف كشورهاي غيرمتعهد كه مي‌بايد به كنفرانس دعوت شوند، در نظر گرفتند.
 
الف:  داشتن سياست مستقل برمبناي همزيستي مسالمت‌آميز
 
ب: پشتيباني از نهضت‌هاي آزاديبخش‌
 
پ: عدم وابستگي به اتحاديه‌هاي نظامي‌
 
ت: نداشتن هيچگونه اتحاد نظامي دوجانبه با يكي از قدرتهاي بزرگ‌
 
ث: خودداري از پذيرفتن ونداشتن پايگاههاي نظامي خارجي در خاك خود
 
امروزمعيارپذيرش اعضاي جديد درجنبش عدم تعهد آنگونه كه در"سند متدلوژي كارتاهنا" آمده عبارت از پايبندي به اصول و اهداف جنبش عدم تعهد يعني همان اصول دهگانه باندونگ و نيز پايبندي به اهداف و اصولي كه دراجلاس يازدهم سران عدم تعهد مورد تأكيد مجدد قرارگرفت ازجمله استقلال، تماميت ارضي وحاكميت كشورها؛ دستيابي به خلع سلاح كامل تحت كنترل مؤثر بين‌المللي، حق مردم تحت استعمار،‌ديگر اشكال سلطه خارجي يا اشغال بيگانه براي تحقق حق خودمختاري و تعيين سرنوشت، برابري همه ملتها، احترام كامل به حقوق بين‌الملل، حل مسالمت آميز اختلافات،حاكميت مردم سالاري درروابط بين‌الملل، توسعه اقتصادي واجتماعي،ايجاد يك نظم عادلانه اقتصادي بين‌المللي،توسعه منابع انساني، حفظ وارتقاء كليه حقوق بشر،آزاديهاي اساسي ازجمله:حق توسعه وهمزيستي مسالمت‌آميزنظامها، فرهنگها وجوامع مختلف. همچنين همبستگي با جنبش عدم تعهد و حمايت از ابتكارات و پيشنهادات جنبش، به عنوان يكي ديگر از معيارهاي پذيرش اعضاي جديد در اين سند قيد شده است.‌ درخواست كشورها براي عضويت در جنبش عدم تعهد بايد به صورت كتبي و با امضاي رئيس كشور، دولت و يا وزيرخارجه كشور درخواست‌ كننده، تسليم رئيس دوره‌اي جنبش گردد. نسخه‌اي از درخواست مذكور دراختيار كليه اعضاء قرار گرفته و پس از بررسي موضوع در جلسه دفتر هماهنگي در نيويورك، در صورت عدم مخالفت كشورهاي عضو، بنابر توضيح دفتر هماهنگي، عضويت كشور درخواست‌كننده در اولين اجلاس وزراي خارجه و يا سران جنبش عدم تعهد به تصويب مي رسد. در حال حاضر 120 كشور عضو جنبش عدم تعهدند.
 
5-5  اعضاي ناظر
 
به منظور جلب مشاركت ديگر بازيگران صحنه بين‌المللي، رويه جاري در جنبش عدم تعهد برآن است كه كشورها و سازمانهاي متقاضي را به عنوان ناظر براي شركت در اجلاسهاي مختلف مي‌پذيرد. كشورهايي كه شرايط عضويت در جنبش عدم تعهد را دارا باشند، مي‌توانند به عنوان ناظر نيز پذيرفته شوند. اعضاي ناظر پس از كسب اجازه از هيئت رئيسه هر اجلاس مي‌توانند علاوه برحضور در جلسات عمومي، به ايراد سخنراني و ارائه نظرات و ديدگاههاي خود بپردازند.
 
ارگانهاي جنبش عدم تعهد:
 
نظربه ماهيت جنبش عدم تعهد، طرزكار وعملكرد جنبش با ديگر مجامع و اجلاس هاي بين‌المللي تفاوت دارد. اين جنبش فاقد دبيرخانه ثابت بوده،اعضاي آن هيچ مبلغي به عنوان حق عضويت دراين جنبش پرداخت نمي‌نمايند و تمامي هزينه‌هاي جنبش عدم تعهد به عهده رياست دوره‌اي آن مي‌باشد.(قوام، 164:1378) به تدريج و در طول زمان، اجتماعات جنبش عدم تعهد مركب از نمايندگان كشورهاي عضو در سطوح مختلف برگزار گرديده و امروز مي‌توان اجتماعات مختلف و متناوب را به عنوان ارگانهاي جنبش به شرح ذيل مورد شناسايي قرار داد:‌
 
1-6- اجلاس سران‌
 
اجلاس سران بالاترين و عالي‌ترين گردهمايي جنبش عدم تعهد بشمار مي‌آيد كه معمولاً هر سه سال يك بار در پايتخت يكي از كشورهاي عضو برگزار مي‌شود و از آن پس كشور ميزبان رياست جنبش را برعهده مي‌گيرد.  چند روز قبل از گردهمايي سران اجلاس، كارشناسان ارشد و نشست وزراي خارجه كشورهاي عضو جهت بررسي نهايي پيش‌نويس بيانيه پاياني و ديگر بيانيه‌ها كه قبلاً توسط دولت ميزبان تهيه و در دفتر هماهنگي در نيويورك مورد بررسي قرار گرفته، تشكيل مي‌گردد. كارشناسان ارشد معمولاً با تشكيل دو كميته سياسي و اقتصادي، اجتماعي، ضمن بحث و گفتگو، نظرات پيشنهادي خود را به صورت اصلاحيه براي درج در بيانيه نهايي پيشنهاد مي‌كنند كه در صورت كسب اجماع در بيانيه درج مي‌گردد. كارشناسان ارشد گزارش كار خود را به اجلاس وزرا ارائه داده و وزرا نيز پس از بررسي مصوبات كارشناسان، اسناد اجلاس را براي تصويب نهايي به اجلاس سران مي‌دهند. اين مصوبات در صورت نظر موافق سران مورد تصويب نهايي قرار مي‌گيرد و به عنوان بيانيه جنبش منتشر مي‌گردد. لازم به ذكر است كه وزراي خارجه و سران در طول اجلاس علاوه بربررسي مواضع و مسائل مطرح شده، در جلسات عمومي به ايراد سخنراني در خصوص مسائل مختلف منطقه‌اي و بين‌المللي پرداخته و در حاشيه اجلاس نيز به انجام ديدارهاي دوجانبه و چندجانبه با ديگر اعضاء مي‌پردازند.  معمولاً در آغاز دوره سه ساله، محل اجلاس بعدي سران و ميزبان آينده جنبش تعيين مي‌گردد و رئيس كشور ميزبان به مدت سه سال رياست جنبش عدم تعهد را برعهده دارد اما عملاً اين رياست به وزيرخارجه آن كشور تفويض مي‌گردد. با توجه به اينكه جنبش عدم تعهد دبيرخانه ندارد، كشوري كه مسئوليت رياست آن را به‌عهده مي‌گيرد الزاماً بايد بخش عمده‌اي از وزارت خارجه خود را به جنبش عدم تعهد اختصاص دهد تا به مسائل جنبش بپردازد.  از آنجا كه اعضاي جنبش عدم تعهد به صورت مرتب براي پيگيري مسائل بين‌المللي در سازمان ملل با يكديگر در ارتباط بوده و به تشكيل جلسه و رايزني مي‌پردازند، غالباً بخش عمده فعاليتهاي نمايندگي دائم كشور ميزبان در سازمان ملل به امور مربوط به جنبش عدم تعهد اختصاص مي‌يابد. براي آسان‌تر كردن مسئوليتهاي رئيس و تسهيل امور، سازوكارهاي متعددي شامل گروههاي كاري، گروه تماس، نيروي اقدام 3  و ديگر كميته‌هاي جنبش عدم تعهد ايجاد شده كه هدف از تشكيل آنها كسب مواضع مشترك ميان اعضاي جنبش مي‌باشد.
 
2-6 كنفرانس وزرا
 
كنفرانس وزراي امورخارجه عضو جنبش عدم تعهد به منظور پيگيري و اجراي مصوبات و تصميمات اجلاس سران، 18 ماه پس از اجلاس سران برگزار مي‌شود. در اجلاس وزرا همچنين موضوعاتي كه از اهميت ويژه‌اي برخوردارند مورد بررسي قرار مي‌گيرند.
 
3-6-  دفتر هماهنگي‌
 
با توجه به عدم وجود تشكيلات منظم و ستادي در جنبش عدم تعهد، در ابتدا جنبش صرفاً به برگزاري اجلاسهاي مختلف در سطح سران و وزراي خارجه اكتفا كرد ولي به تدريج و به تجربه اين نقيصه آشكار شد كه امكان پيگيري مصوبات اجلاسهاي مختلف كه معمولاً در فواصل زماني نسبتاً طولاني برگزار مي شود وجود ندارد. مشخص نبود در صورت بروز مسائل جديد در صحنه بين‌المللي كه مستلزم موضعگيري و يا اخذ تصميم سريع است، جنبش با چه سازوكاري بايد در قبال آن واكنش نشان دهد. طي اجلاسهاي اول، دوم و سوم سران اقدام عملي براي رفع اين كمبود صورت نگرفت تا اينكه در اجلاس چهارم تصميم گرفته شد به منظور استمرار فعاليت‌هاي جنبش و ايجاد هماهنگي بين جنبش و سازمان ملل متحد، ارگان جديدي تحت عنوان دفتر هماهنگي در نيويورك تشكيل شود. دفتر هماهنگي در دو سطح شروع به كار كرد، اول در سطح نمايندگان دائم كشورها نزد سازمان ملل و ديگر اجلاس وزراي خارجه كشورهاي عدم تعهد كه هر سال يك بار در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل تشكيل مي‌شود.  دفتر هماهنگي در ابتدا 17 عضو داشت، اين تعداد به تدريج افزايش يافت و در دهه هشتاد ميلادي به 70عضو رسيد اما در حال حاضر تمامي اعضاي جنبش عدم تعهد عضو دفتر هماهنگي نيز مي‌باشند.
 
4-6-  اجلاس فوق‌العاده وزرا
 
در صورت لزوم و به پيشنهاد دفتر هماهنگي جنبش عدم تعهد، اجلاس فوق‌العاده وزراي خارجه جنبش به منظور بررسي يك موضوع خاص تشكيل مي‌گردد كه در اين صورت دستور كار اجلاس وزراي خارجه صرفاً محدود به موضوع مورد نظر خواهد بود.
 
5-6- اجلاس وزرا در حاشيه اجلاس سالانه مجمع‌عمومي سازمان ملل در نيويورك
 
روال براين است كه وزراي خارجه كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد هر سال به هنگام آغاز اجلاس مجمع عمومي سازمان ملل در نيويورك، يك اجلاس به منظور هماهنگي در خصوص موضوعات مطرح در دستور كار مجمع عمومي و مسائل مهم بين‌المللي داشته باشند. در اين گردهمايي معمولاً كليه وزراي خارجه عضو جنبش شركت مي‌نمايند.
 
6- 6 اجلاس وزراي خارجه دفتر هماهنگي‌
 
در پي تصويب گزارش كميته متدلوژي در سال 1996، قبل از تشكيل اجلاس سران، اجلاس وزراي خارجه دفتر هماهنگي به منظور آماده سازي مقدمات امر، تهيه بيانيه پاياني اجلاس سران و در صورت لزوم بررسي موضوعات مهم بين‌المللي تشكيل مي‌شود كه آخرين آن در ماه مه 2006 (خرداد 1385) در پوتراجايا پايتخت جديد مالزي تشكيل گرديد.‌
 
7-6- تروئيكا
 
انديشه تشكيل تروئيكا متشكل از رؤساي فعلي، گذشته و آينده جنبش عدم تعهد نخستين بار در اجلاس وزراي‌خارجه جنبش در آوريل 1997 مطرح شد و متعاقب آن اولين جلسه تروئيكا در اجلاس 52 مجمع عمومي به صورت رسمي برگزار گرديد. از آن زمان در مناسبتهاي مختلف تروئيكاي جنبش با تشكيل جلسه و صدور بيانيه به بيان مواضع جنبش عدم تعهد مبادرت ورزيده كه از جمله مي‌توان به تشكيل جلسه تروئيكا متشكل از وزراي خارجه آفريقاي جنوبي، مالزي و كوبا در زمستان 1384 در آفريقاي جنوبي و صدور بيانيه در حمايت از فعاليتهاي صلح‌آميز هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران اشاره كرد. (رئيس دولت هاي عضو عدم تعهد، 2012)
 
8-6- كميته دائم همكاريهاي اقتصادي‌
 
كميته دائم همكاريهاي اقتصادي در سطح وزراي‌خارجه، به منظور تقويت همكاري جنوب - جنوب، گفتگوي كشورهاي در حال توسعه با كشورهاي توسعه‌يافته وارتقاء نقش سازمان ملل به ويژه مجمع عمومي درهمكاري بين‌المللي براي توسعه تشكيل شده وجلسات آن بنابرتوصيه دفترهماهنگي برگزار ميگردد.
 
9-6- گروههای هماهنگی بين کشورها‌
 
غيرازكميته دائم همكاريهاي اقتصادي، تعدادي گروههاي هماهنگي براي بررسي مسائل گوناگون با شركت نمايندگان بخشهاي مختلف ازكشورهاي ذيعلاقه درهرمورد تشكيل گرديده كه وظيفه آنها بررسي موضوع به طورتخصصي، تهيه گزارشهاي مربوط وتسليم آنها به كنفرانس‌هايي درسطوح بالاترمي‌باشد. گروههاي هماهنگي كه تاكنون تشكيل شده است عبارتندازگروه مواد خام،‌ تجارت، همكاريهاي پولي و مالي، صنعت، ماهيگيري، حمل و نقل، ارتباطات راه دور، مؤسسات عمومي و بهداشتي و همكاريهاي فني.
 
10-6- اجلاس های وزرا برای همكاری بين‌المللی در زمينه‌های مختلف‌
 
اين اجلاس ها با توجه به زمينه‌هاي همكاري ميان كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد تشكيل مي‌گردد و شامل اجلاس وزراي فرهنگ و اطلاعات، اجلاس اتحاديه خبرگزاريهاي كشورهاي غيرمتعهد، اجلاس وزراي فرهنگ و آموزش عالي، اجلاس وزراي ورزش، اجلاس وزراي بهداشت، اجلاس وزراي كار، اجلاس وزراي كشاورزي و اجلاس وزراي جمعيت كشورهاي غيرمتعهد مي‌باشد.
 
6.11 - كميته هماهنگي مشترك جنبش عدم تعهد و گروه 77
 
با توجه به عضويت بسياري از اعضاي گروه 77 در جنبش عدم تعهد، كميته هماهنگي مشترك جنبش عدم تعهد و "گروه 77" ‌4 به منظور هماهنگي و اتخاذ مواضع مشترك از سوي اين دو تشكل در مباحث مهم مطرح در سازمان ملل نظير،  پنجاهمين سالگرد اعلاميه هزاره و با تجديد ساختار سازمان ملل تشكيل شده است. در همين زمينه سندي تحت عنوان شرح وظايف گروه 77 تنظيم شده و كميته هماهنگي براساس آن عمل مي‌نمايد. (لايكون، 2012)
 
12-6- گروه كشورهای عضو عدم تعهد در شورای امنيت‌
 
نظر به لزوم هماهنگي دائم بين اعضاي جنبش كه عضو شوراي امنيت سازمان ملل مي‌باشند يا دفتر هماهنگي جنبش عدم تعهد، دراجلاس سران كارتاهنا در سال 1995، بر ايجاد ارتباط و مشاوره و هماهنگي دائم ميان آنها تأكيد شد. براساس اين تصميم مقرر گرديد، رئيس دفتر هماهنگي در نيويورك به صورت مرتب در جلسات شوراي امنيت شركت كرده و در خصوص موضوعات حائز اهميت براي اعضاي جنبش در شوراي امنيت مواضع جنبش را اعلام نمايد. وي همچنين بايد در ديدارهاي منظم با كشورهاي عضو عدم تعهد در شوراي امنيت، آنها را در جريان مواضع جنبش قرار دهد. متقابلاً كشورهاي عضو عدم تعهد در شوراي امنيت بايد رئيس دفتر هماهنگي را از موضوعات مطروحه در شوراي امنيت مطلع سازد.
 
13-6- گروههای كاری، گروههای تماس، نيروی اقدام و كميته‌های جنبش عدم تعهد
 
همانطور كه گفته شد به منظور كمك به رئيس جنبش‌ عدم تعهد و تسهيل امور، سازوكارهاي متعدد شامل گروههاي كاري، گروه تماس،‌گروه كارشناسي ويژه5 ‌‌‌‌‌و كميته‌هاي مختلف در جنبش عدم تعهد ايجاد شده كه هدف از تشكيل آنها كسب مواضع مشترك ميان اعضاي جنبش مي‌باشد، از جمله گروههاي كاري ويژه، گروه كار جنبش عدم تعهد براي عمليات حفظ صلح (به رياست مراكش)، گروه كاري ويژه براي خلع سلاح (به رياست اندونزي) و نيز كميته فلسطين (به رياست كوبا رئيس جنبش) است. كميته فلسطين علاوه بر رئيس دوره‌اي جنبش عدم‌تعهد كشورهاي عضو شوراي امنيت كه در جنبش عدم‌تعهد عضويت دارند، نيز براي شركت در جلسه كميته فلسطين دعوت مي‌شوند بدين ترتيب در جلسه كميته فلسطين مجموعا15 كشور به شرح ذيل شركت مي‌كنند: الجزاير، بنگلادش، كلمبيا، هند، اندونزي، فلسطين، سنگال، آفريقاي جنوبي، زامبيا، زيمبابوه، بوركينافاسو، ليبي، پاناما و ويتنام.( عبدالرشيدي، 20:1365)
 
غير متعهدها و دغدغه‌هاي پيش رو:
 
درسال 1961 ودراولين اجلاس اين جنبش كه دربلگراد،پايتخت يوگسلاوي سابق،برگزارشد، شرايط عضويت كشور‌ها درجنبش غيرمتعهد‌ها تعيين شد. براين اساس كشور‌هاي عضو غير متعهد‌ها از ائتلاف با قدرت‌هاي بزرگ و عضويت در پيمان‌هاي دفاعي كه اين قدرت‌ها نيز عضو آن هستند، منع شده‌اند. در اين اجلاس كه در بلگراد به ميزباني ژنرال تيتو برگزار شد، محور مباحثات 25 كشور اوليه عضو، خطر بروزجنگ ميان ايالات متحده آمريكا و شوروي سابق بود.عدم تعهد دربيانيه پاياني اجلاس اول اعلام كرد:  "هدف ما حمايت از كشور‌هاي مستقل و مبارزه با امپرياليسم است. عدم تعهد همچنين خود را متعهد به بازسازي ساختار اقتصاد جهاني دانسته بود."
 
پس از فروپاشي اتحاد شوروي و پايان جنگ سرد، در سال‌هاي آغازين دهه 1990، فرايند جهاني سازي، تجارت و سرمايه گذاري، بدهي‌هاي خارجي، بيماري ايدز و جرايم بين‌المللي  به عمده ترين دغدغه‌هاي غير متعهد‌ها بدل شدند. جنبش غير متعهد داراي اساسنامه مدون و يا يك مقر دائمي نيست. تصميمات اصلي نيز در اجلاس سران كشور‌هاي عضو اين جنبش اتخاذ مي‌شوند. اجلاس سران غير متعهد‌ها هر سه سال يكبار برگزار مي‌شود. سمت رياست جنبش عدم تعهد نيز هر دوره به كشور ميزبان اجلاس سران واگذار مي‌شود.
 
بافت نامتعادل سازمان ملل متحد باعث شده است كه جهان به دو گروه اقليت قوي و اكثريت ضعيف تقسيم شود. اين اقليت قوي كه تعداد اعضايش از انگشتان يك دست تجاوز نمي كند، آشكارا برجهان حكمراني مي كند و به گواه تاريخ، همه مصايب و مشكلات جهان را همين اقليت رقم زده و در اين راه به هيچ قانون و معياري پايبند نبوده است. اين اقليت قوي ، پنج كشوري هستند كه به اعضاي دائم شوراي امنيت مشهور شده اند و خاطرات ناگواري ازجمله استعمار و استثمار و جنگ از اكثر اين كشورها در ذهن ملت هاي جهان نقش بسته است. برخي كشورها دوري ازا ين قافله قدرت را برنتابيده و به هر ترتيب خود را به اين پنج كشور چسبانده و تركيبات جديدي وارد ادبيات روابط بين الملل كرده اند كه «1+5»، «G8» و... ازجمله آنهاست. دراين سو، اما ، جمع بزرگي از كشورهاي مستقل كه به هيچ قدرتي تعهدي نداشته و از اين جمع و تفريق ها براي چپاول ملت ها جدا مانده اند، در ائتلاف 120 عضوي گردهم آمدند تا با تشكيل سازماني بين المللي خارج از چارچوب سازمان ملل متحد6  ناكار آمدي وضع موجود را به تصوير بكشند.
 
اين سازمان عظيم كه خود را جنبش عدم تعهد معرفي مي كند، اين تعريف را از خود به دست مي دهد:«عدم تعهد نمادي است از جست و جوي بشر براي صلح و امنيت ملت ها و تلاش براي ايجاد يك نظام سياسي، اجتماعي و اقتصادي جديد در جهان. عدم تعهد نيرويي حياتي است براي نبرد عليه امپرياليسم در همه صور و مظاهر آن و همه اشكال سلطه خارجي، عدم تعهد تاكيدي است برحقوق ملت ها براي دنبال كردن استراتژي هاي مستقل خود درجهت عمران و توسعه، مشاركت درحل وفصل مسائل بين المللي.» (مرفت،2004) وزيران خارجه كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد درتهران گردهم خواهند آمد تا اراده خود را براي همكاري مشترك در دستيابي به آرمان هاي بلند ملت هاي جهان مانند صلح، امنيت، توسعه و پيشرفت به نمايش بگذارند. موضوعاتي كه درسند پيش نويس تهران مي توانند مورد توجه ويژه قرار گيرند ، مباحث مهمي چون جلوگيري از توهين به اديان، مقابله با تحريم ها و اقدامات زورمدارانه، مقابله با سلطه فرهنگي غرب، اصلاحات سازمان ملل متحد، حمايت از نامزدي كشورهاي عضو عدم تعهد براي حضور در نهادهاي بين المللي مانند شوراي امنيت، تاييد صلاحيت ديوان كيفري بين المللي براي رسيدگي به جنايات و تهاجم ها، محكوميت تهمت و اقترا زدن زورمداران به كشورهاي عضو عدم تعهد و مقابله با تروريسم و مواد مخدرمي باشد. در مجموع مي توان اجلاس تهران را فرصتي براي تنظيم سندي بين المللي، انقلابي، تحول گرا، آينده نگر و مترقيانه دانست كه مبنايي براي تنظيم برنامه عمل جنبش عدم تعهد است؛ اين برنامه عمل در واقع برنامه كاري و اجرايي جنبش را در آينده ترسيم مي كند، اميد است اين سند دريچه اميدي به سوي آينده اي بهتر را براي كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد فراهم آورد.

نشست هاي سران جنبش عدم تعهد
 
اجلاس اول، يوگسلاوي‌
 
‌نخستين اجلاس سران كشورهاي غيرمتعهد در اول سپتامبر 1961 در بلگراد تشكيل شد. بنابر شرايطي كه براي شناخت كشورهاي غيرمتعهد تعيين شده بود از 25 كشور براي شركت در كنفرانس دعوت به عمل آمد. جو بين‌المللي آن زمان - دوره جنگ سرد و تشديد تشنجات بين‌المللي - بيم برخورد بلوك‌ها و آغاز جنگ جهاني‌سوم را بوجود آورده بود، لذا تأكيد كنفرانس بيشتر برحفظ صلح و امنيت جهاني و رفع اختلافات از طريق صلح و همكاري بين‌المللي بود. اكثريت شركت‌كنندگان را كشورهاي تازه استقلال‌يافته با خاطرات تلخ از استعمار غرب تشكيل مي‌دادند. به همين دليل نسبت به غرب بدبين بوده و بيشتر به شرق تمايل داشتند.
 
اجلاس دوم ، مصر
 
دومين اجلاس سران كشورهاي غيرمتعهد از 5 تا 10 اكتبر 1964 در قاهره پايتخت مصر تشكيل شد. در اين كنفرانس سران 47 كشور شركت كرده بودند. اغلب اعضاي جديد را كشورهاي تازه استقلال‌يافته تشكيل مي‌دادند. هدف اصلي كنفرانس بررسي بحرانهاي جهاني و چگونگي يافتن راهي جهت تأمين و استقرار صلح بود.
 
اجلاس سوم ، زامبيا
 
با آنكه قرار بود كنفرانس سران عدم تعهد هر سه سال يكبار تشكيل شود اما به علت اوضاع و احوال جهان، سومين كنفرانس سران شش سال بعد از اجلاس دوم يعني در سال 1970 (از هشتم تا دهم سپتامبر) در لوزاكا پايتخت زامبيا با شركت 53 كشور عضو تشكيل شد. اين كنفرانس ضمن پرداختن به مسائل مربوط به حفظ صلح و امنيت بين‌المللي برضرورت استقلال كليه ملل به خصوص مستعمرات پرتغال در جنوب آفريقا تأكيد كرد. در زمينه مسائل اقتصادي از افزايش شكاف ميان كشورهاي غني و فقير اظهار تأسف شد و تنزل سهم كشورهاي در حال توسعه در زمينه صادرات طي دهه‌هاي 50 و 60 ميلادي مورد توجه قرار گرفت.
 
اجلاس چهارم ، الجزاير
 
چهارمين اجلاس سران كشورهاي غيرمتعهد از 5 تا 9 سپتامبر 1973 در الجزيره تشكيل شد. شركت‌كنندگان در اين كنفرانس 75 كشور بودند و مصوبات آن در زمينه مسائل سياسي از جمله تبعيض نژادي در آفريقاي جنوبي، رودزيا، كامبوج،‌كره، حقوق درياها و مواد مخدر بود. در زمينه مسائل اقتصادي به موضوعاتي چون روابط كشورهاي پيشرفته و در حال توسعه، انتقال تكنولوژي و سيستم بين‌المللي مالي و پولي توجه داشت.
 
اجلاس پنجم ، سريلانكا
 
پنجمين كنفرانس سران كشورهاي غيرمتعهد در كلمبو پايتخت سريلانكا از تاريخ 16 تا 19 اوت 1976 برگزار شد. 86 كشور به عنوان عضو، 9 كشور و 12 سازمان بين‌المللي به عنوان ناظر و 7 كشور به عنوان ميهمان در اين كنفرانس شركت داشتند. احتلاف نظرهايي كه از قبل در جنبش عدم تعهد موجود بود از اين كنفرانس شكل روشن‌تري به خود گرفت و به طور كلي كشورهاي شركت‌كننده به دو گروه تندرو يا مترقي و ميانه رو يا معتدل تقسيم شدند. اگر چه تعداد كشورهاي ميانه‌رو كه بيشتر طرفدار غرب بودند زيادتر بود ولي فعاليت سازمان‌يافته گروههاي تندرو تأثير زيادي برمصوبات كنفرانس گذاشت. با اين همه تصميمات كنفرانس كلمبو را مي‌توان نسبتاً معتدل و به دور از تندروي دانست. در اين اجلاس بر سر تصاحب كرسيهاي دفتر هماهنگي جنبش عدم تعهد كه تعداد آن از 17 عضور به 25عضو افزايش يافته بود رقابت شديدي درگرفت.
 
اجلاس ششم ، كوبا
 
ششمين كنفرانس سران كشورهاي غيرمتعهد در روزهاي سوم تا هفتم اكتبر 1979 (چند ماه پس از پيروزي انقلاب اسلامي) در هاوانا پايتخت كوبا برگزار شد. در اين كنفرانس مراحل نهايي عضويت جمهوري اسلامي ايران در جنبش پايان يافت و جمهوري اسلامي ايران به طور رسمي به عضويت جنبش عدم تعهد درآمد. در جريان اين كنفرانس مسائل مهمي چون اوضاع خاورميانه، پيشنهاد اخراج مصر از جنبش (به‌خاطر امضاي قرارداد صلح كمپ‌ديويد با اسرائيل)، عضويت كامبوج و اوضاع اقتصادي بين‌المللي مورد بحث قرار گرفت. در هاوانا دو دستگي در ميان اعضاي جنبش عدم تعهد كاملاً مشخص بود. عده‌اي كوبا را متهم مي‌كردند كه در رياست كنفرانس بي‌طرفي را مراعات نكرده است،‌ از اين رو وقتي پيشنهاد پشتيباني از خواسته‌هاي جمهوري اسلامي ايران عليه آمريكا مطرح شد تعدادي از كشورها تأكيد كردند كه بايستي تجاوزات آمريكا به ايران و دخالت نظامي شوروي در افغانستان هر دو با هم در جلسات جنبش مطرح و بررسي شود.‌بندهاي 139، 140 و 141 بيانيه پاياني ششمين اجلاس سران عدم تعهد به طور كامل به ايران اختصاص يافت و در آنها نسبت به پيروزي تاريخي مردم ايران در سرنگون كردن رژيم پيشين و ايجاد اميدواري براي تمام مردم جهان در به دست آوردن آزادي و تحكيم استقلال خود،‌ ابراز مسرت شد. در بيانيه پاياني اجلاس هاوانا، از قطع روابط ايران با اسرائيل و آفريقاي جنوبي، همچنين خروج ايران از پيمان سنتو استقبال به عمل آمد.در اجلاس هاوانا پيشنهاد عراق براي ميزباني اجلاس هفتم سران بعد از كوبا مورد تصويب قرار گرفت.
 
*‌ تغيير محل  اجلاس از بغداد به دهلي‌نو
 
يك سال و نيم پس از شروع جنگ تحميلي عراق عليه ايران، وزارت امورخارجه در ماه مارس 1982 با ارسال يادداشت به سفارت كوبا (رئيس جنبش عدم تعهد) ضمن اعلام مخالفت خود با برگزاري اجلاس هفتم سران عدم تعهد در بغداد خواستار تغيير محل برگزاري اجلاس شد. متعاقب آن هيأت جمهوري اسلامي ايران در اجلاس وزراي خارجه جنبش عدم تعهد در هاوانا اين موضوع را به طور جدي مطرح و تهديد كرد در صورت برگزاري اجلاس در بغداد، جمهوري اسلامي ايران اجلاس را تحريم كرده و رياست جنبش را به رسميت نخواهد شناخت.در كميته سياسي اجلاس وزراي عدم تعهد بحث زيادي در خصوص اين مسئله صورت گرفت ولي در نهايت به دليل حمايت برخي كشورها از جمله يوگسلاوي از عراق، گفته شد نظر به اينكه تصميم برگزاري اجلاس در بغداد توسط سران كشورهاي غيرمتعهد اتخاذ شده، تغيير آن خارج از حيطه اختيارات وزراي خارجه است، لذا نظر نهايي براين قرار گرفت كه تلاش شود هرچه زودتر جنگ دو كشور ايران و عراق خاتمه يابد. در بيانيه نهايي اجلاس وزرا همچنين اشاراتي مبني برتأييد تصميم اجلاس ششم سران در خصوص تعيين بغداد به عنوان محل برگزاري اجلاس هفتم وجود داشت. جمهوري اسلامي ايران به فعاليت خود در اين زمينه ادامه داد و با ارسال يادداشت براي كليه سفارتخانه‌هاي كشورهاي عضو عدم تعهد در تهران نظر مخالف خود را با برگزاري كنفرانس سران در بغداد منعكس كرد. هم زمان هيأت‌هايي از طرف وزارت امورخارجه به منظور ابلاغ پيام رياست جمهوري به كشورهاي مختلف اعزام شد. متقابلاً عراق نيز براي حفظ رياست جنبش بسيار فعال عمل مي‌كرد و به منظور تهيه مقدمات برگزاري اجلاس سران در بغداد، اقدام به احداث ساختمان و مجموعه‌اي با هزينه بالغ بر يك ميليارد دلار كرد. اين كشور حتي پيش‌نويس بيانيه پاياني اجلاس را به سه زبان تهيه و پرچم كشورهاي عضو جنبش را در بغداد به اهتزاز درآورده بود، اما با ورود نيروهاي ايران به خاك عراق در عمليات رمضان (ژوئيه 1982) و متعاقب آن حمله هوايي جنگنده‌هاي ايران به بغداد وضعيت جديدي به وجود آمد. با توجه به نزديك بودن زمان برگزاري اجلاس (سپتامبر 1982)، فيدل‌كاسترو رهبر كوبا در ماه اوت پيشنهاد تشكيل اجلاس وزراي جنبش عدم تعهد و تعيين محل ديگري براي برگزاري هفتمين اجلاس سران را مطرح كرد.
 
با توجه به حوادث فوق و پيگيريهاي جمهوري اسلامي ايران، موضوع تغيير محل اجلاس سران از بغداد به جاي ديگر به صورت جدي مورد توجه كشورهاي عدم‌تعهد قرار گرفت و همان‌ها كه معقتد بودند كنفرانس وزراي خارجه نمي‌تواند تصميمات سران را نقض كند، در اجلاس وزراي خارجه عدم تعهد در اكتبر 1982 در نيويورك، با اجماع موافقت خود را با تغيير محل كنفرانس از بغداد به دهلي‌نو اعلام كردند.
 
اجلاس هفتم، هند
 
هفتمين اجلاس سران عدم تعهد در ماه مارس 1983 در دهلي‌نو، با حضور 99 كشور و به رياست خانم اينديرا گاندي برگزار شد. باتوجه به اختلاف نظرهايي كه در اجلاس هاوانا ميان اعضاء شكل گرفته و موجوديت جنبش را به چالش كشيده بود، وظيفه خانم‌گاندي براي بازگرداندن اعتماد كشورهاي عضو و خروج از حالتي كه بعضي آن را انحراف جنبش به چپ و وابستگي به بلوك شرق تعبير كرده بودند، دشوار بود.  اجلاس هفتم در شرايطي برگزار شد كه آثار بحران اقتصادي در جهان به ويژه در كشورهاي كمتر توسعه‌يافته كه اغلب عضو جنبش بودند به مراحل بي‌سابقه‌اي رسيده بود. بيانيه نهايي شامل دو بخش اقتصادي و سياسي بود و در قسمت سياسي ضمن تشريح نقش عدم تعهد در دستيابي به صلح و امنيت، خلع‌سلاح و همزيستي مسالمت‌آميز به مسائلي چون اوضاع جنوب آفريقا، فلسطين، لبنان، خاورميانه، كامبوج، افغانستان، كره و جنگ ايران و عراق مي‌پرداخت. تصميم‌گيري در مورد محل برگزاري اجلاس بعدي به اجلاس وزراي خارجه در لواندا در سال 1985 موكول شد و در اجلاس لواندا موافقت شد كه هشتمين اجلاس‌سران در حراره برگزار گردد.
 
اجلاس هشتم ، زيمبابوه‌
 
هشتمين اجلاس سران عدم تعهد در تاريخ اول تا ششم سپتامبر 1986 در حراره پايتخت زيمبابوه برگزار شد. طبق روال معمول دوره‌هاي قبل، پس از جلسات مقدماتي كارشناسان سياسي و اقتصادي، كنفرانس وزراي خارجه جنبش در روزهاي 28 و 29 اوت برگزار شد. اجلاس هشتم مصادف بود با بيست و پنجمين سال تأسيس جنبش عدم تعهد و از مهمترين موضوعاتي كه در اين اجلاس مطرح شد و در بيانيه نهايي مورد اشاره قرار گرفت عبارت بود از: خلع سلاح و امنيت جهاني، استفاده صلح آميز از انرژي هسته‌اي، مسئله فلسطين، لبنان، وضعيت خاورميانه، جنگ ايران و عراق،‌ قبرس، تجاوز آمريكا عليه ليبي، جنوب آفريقا، حقوق ملتها جهت حفظ فرهنگ و آثار ملي خود، بدهي‌هاي خارجي و علوم و تكنولوژي. يكي از بحث‌انگيزترين موضوعات مطرح شده در اين اجلاس مسئله جنگ ايران و عراق بود. هيأت جمهوري اسلامي ايران در اين اجلاس با موفقيت توانست از تصويب بيانيه‌اي كه به ابتكار كشورهاي عرب حامي عراق تنظيم شده و خواستار توقف بدون قيد و شرط جنگ بود جلوگيري كند. در آن زمان هنوز بخشي از خاك ايران در تصرف عراق بود.
 
اجلاس نهم ، يوگسلاوي‌
 
اجلاس نهم سران عدم تعهد با حضور 109 كشور از چهارم تا هفتم سپتامبر 1989 در بلگراد برگزار شد. اين دومين بار بود كه رياست جنبش عدم تعهد به يوگسلاوي مي‌رسيد.
 
برگزاري اجلاس مصادف شد با تحولات عمده در نظام دوقطبي و از ميان رفتن جنگ سرد. با توجه به وضعيت جديد، اعضاي جنبش در خصوص نحوه اداره و ادامه كار آن دچار اختلاف شده بودند، عده‌اي با استناد به اينكه قطب‌بنديهاي دوران جنگ سرد از ميان رفته و جنبش فلسفه وجودي خود را از دست داده پيشنهاد تغيير نام يا ادغام آن با گروه 77 را مطرح مي‌كردند درحالي كه جمع كثيري از اعضا، ضمن تأييد ايجاد تغييرات در صحنه بين‌المللي معتقد بودند جنبش هنوز براي تحقق اهداف خود راه درازي در پيش دارد. يوگسلاوي به عنوان رئيس اجلاس نهم در تلاش جهت ايجاد تحول در نگرش جنبش عدم تعهد برخي از موضوعات اساسي در اسناد سياسي از جمله مباحث مربوط به استعمارزدايي و برقراري نظام نوين اطلاعات و ارتباطات را از دستور كار حذف كرد كه با تلاش كشورهاي چپ از جمله كوبا مجدداً به آن ‌اضافه شد. در هر حال در اجلاس نهم از سوي طرفداران دو ايده فوق، بحثهاي زيادي صورت گرفت، اما در نهايت كشورهاي عضو تصميم گرفتند ضمن پايبندي به اصول جنبش، به فعاليت‌هاي دسته‌جمعي خود ادامه داده و در گسترش همكاري با كشورهاي توسعه‌يافته تلاش كنند.‌
 
اجلاس دهم، اندونزي‌
 
اجلاس دهم سران جنبش عدم تعهد از تاريخ 28 اوت 1992 در جاكارتا پايتخت اندونزي آغاز به كار كرد. مهمترين بحث در اجلاس مذكور موضوع تغيير نظام حاكم برروابط بين‌الملل و چگونگي برخورد جنبش با آن بود.كشورهاي مختلف طي جلسات متعدد نظرات خود در قبال وضعيت جديد جهاني را مطرح كردند. نتيجه اين گفتگوها حاكي از آن بود كه جنبش عدم تعهد نه تنها موفق به حفظ هويت خويش گرديده بلكه با گذار از اين دوره بحراني، آماده رويارويي با چالشهاي جديد در جهان شده است. از اين نظر اجلاس دهم را مي‌توان يك مقطع مهم در تاريخ جنبش عدم تعهد به حساب آورد چرا كه جنبش به دليل اجماع نظر ميان كشورهاي عضو در خصوص ضرورت تداوم حيات خود و ارتقاي نقش آن در تحولات بين‌المللي، هويت وجودي خود را در دوران پس از جنگ سرد بازيافت. مهمترين مسائل منطقه‌اي و اقتصادي مطرح در اين اجلاس عبارت بودند از مسائل مربوط به آسياي جنوب شرقي، افغانستان، درگيري اعراب و اسرائيل، لبنان، بوسني، آفريقاي‌جنوبي،‌ قاچاق موادمخدر، تروريسم، استفاده صلح‌آميز از انرژي هسته‌اي، همكاري بين‌المللي اقتصادي براي توسعه و محيط زيست.
 
اجلاس يازدهم، كلمبيا
 
يازدهمين اجلاس سران جنبش عدم تعهد از تاريخ 18 تا 20 اكتبر 1995 در شهر كارتاهنا در كلمبيا برگزار شد. اين اجلاس در پايان كار خود علاوه بربيانيه پاياني يك بيانيه جداگانه در خصوص آنكتاد و يونيدو صادر كرد. در طول اجلاس مسائل متعددي مورد بررسي قرار گرفت كه اهم آنها عبارتنداز: تجديد ساختار سازمان ملل، خاتمه دوران جنگ سرد و مشكلات اقتصادي و اجتماعي موجود در جهان سوم، خلع سلاح و امنيت بين‌المللي، همكاري بين المللي براي توسعه، ضرورت برخورد مناسب جنبش با تحولات بين‌المللي، همكاريهاي اقتصادي و تروريسم.‌
 
اجلاس دوازدهم ،آفريقاي جنوبي‌
 
دوازدهمين اجلاس سران عدم تعهد از تاريخ 29 اوت تا 3 سپتامبر 1998 در شهر دوربان آفريقاي جنوبي و با حضور نمايندگان 114 كشور به رياست آقاي نلسون‌ماندلا برگزار شد. مهمترين موضوعاتي كه در اين اجلاس مورد بررسي قرار گرفت و در بيانيه نهايي گنجانده شد عبارت بود از: نقش جنبش عدم تعهد، گفتگوي تمدنها، تجديد ساختار سازمان ملل، وضعيت مالي سازمان ملل،‌ تروريسم، بدهي‌هاي خارجي، محيط زيست و توسعه، علوم و تكنولوژي، همكاريهاي جنوب - جنوب، كشورهاي كمتر توسعه‌يافته، نژادپرستي، تبعيض‌نژادي و موادمخدر.
 
اجلاس سيزدهم ، مالزي‌
 
براساس تصميم اجلاس دوازدهم سران در دوربان، بنگلادش به عنوان ميزبان بعدي اجلاس سران تعيين گرديد و قرار بود اجلاس وزراي خارجه عدم تعهد در ژانويه و اجلاس سران در آوريل سال 2022 برگزار شود اما با انصراف بنگلادش و سپس اردن از برگزاري اجلاس سران، در سيزدهمين اجلاس وزراي خارجه عدم تعهد در دوربان آفريقاي جنوبي،‌كشور مالزي به عنوان ميزبان اجلاس سيزدهم سران تعيين و اجلاس مذكور از 20 تا 25 فوريه 2002 در كوالالامپور پايتخت مالزي برگزار شد.  اين اجلاس نخستين اجلاس سران عدم تعهد پس از حوادث تروريستي 11 سپتامبر در نيويورك بود و لذا تروريسم به يكي از مباحث عمده اجلاس سيزدهم تبديل شد. از سوي ديگر اجلاس كوالالامپور كمتر از يك ماه قبل از حمله آمريكا به عراق و در بحبوحه مباحث شوراي امنيت سازمان ملل در خصوص عراق برگزار شد. به طور طبيعي مسئله عراق از اصلي‌ترين موضوعات مطرح در سخنراني سران كشورهاي شركت‌كننده در اجلاس بود. رئيس جمهور وقت ايران در بخشي از سخنراني خود در اين اجلاس، حمله نظامي به عراق را موجب خسارت فراوان به مردم مظلوم اين كشور و به خطر افتادن ثبات و امنيت منطقه، تخريب محيط زيست و تقويت افراط‌گرايي خواند و گفت اين حمله حركت موزون آغاز شده به سوي مردم سالاري سازگار با دين و اخلاق و فرهنگ را در اين منطقه به خطر خواهد انداخت.
 
اجلاس چهاردهم، كوبا
 
چهاردهمين اجلاس سران از 20 تا 25 سپتامبر 2006 در هاوانا پايتخت كوبا برگزار شد. از آن تاريخ رياست جنبش عدم تعهد را كوبا برعهده دارد. صدور بيانيه جداگانه در ارتباط با فعاليت‌هاي هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران مهمترين موضوعات مطروحه در اين اجلاس بود.
 
اجلاس پانزدهم، مصر
 
 پانزدهمين اجلاس سران جنبش عدم تعهد از تاريخ 20 الي 25 تيرماه 1388(11 الي‌ 16 ژوئيه 2009)در شرم الشيخ مصر برگزار گرديد. در اين اجلاس سران و نمايندگان 107 كشور از 118 عضو،18 كشور و 7 سازمان بين المللي و منطقه‌اي به‌عنوان ناظر و 29 كشور و 14 سازمان بين المللي و منطقه‌اي بعنوان ميهمان شركت كردند. اجلاس سران به درخواست آرژانتين و شوراي صلح جهاني براي عضويت ناظر در جنبش عدم تعهد پاسخ مثبت داد.در پايان اين اجلاس 7 سند شامل سند نهايي‌ اجلاس، اعلاميه سران شرم الشيخ،اعلاميه روز بين المللي نلسون ماندلا-18 ژوئيه، اعلاميه ضرورت پايان بخشيدن به تحريمهاي مالي، تجاري و اقتصادي آمريكا عليه كوبا، اعلاميه فلسطين، طرح عمل جنبش عدم تعهد(2012-2009)و گزارش گزارشگر اجلاس به تصويب رسيد.

منبع: سایت اطلاع رسانی دولت